IRAN, Persepolis – „Najveća i najskuplja žurka na svetu“

Piše: Ivana Dukčević

Osam godina pre nego što će biti svrgnut, u ogromnim šatorima obloženim mermerom i uz beskrajni švedski sto, Reza Pahlavi je – proslavljajući 2500 godina Persijskog carstva, u Persepolisu priredio jednu takvu zabavu i potrošio novac dovoljan za potrebe jednogodišnje socijalne pomoći namenjene velikom broju Iranaca koji su živeli ispod granice siromaštva. Krajem 1960-tih, u Iranu su često izbijali protesti protiv njegove vladavine koja je na Zapadu bila poznata po liberalnom odevanju i pravu glasa za žene, ali ne i po ekstremnom trošenju državnog novca, surovoj tajnoj policiji i po korupciji – stvarima na koje je Zapad zarad ekspolatacije iranske nafte svesno zatvarao oči, te je njegova belosvetska žurka bila i jedan od početaka njegovog kraja. Upravo iz ovog razloga, 1979. godine – nakon progona šaha u izgnanstvo, Homeini je prilično lako preuzeo vlast i otišavši u drugu krajnost, sve okrenuo naglavačke.

Trodnevna „najveća žurka na svetu“ trajala je od 12. do 14. oktobra 1971, na mestu čuvenih arheloških nalazišta Persepolisa i Pasargada (međusobno udaljenih oko 70 km), i koštala državu Iran 650.000 US$. Zbog proslave, prilaz do nalazišta bio je ukrašen sa 47 kilometra svile koju je čuvalo 60.000 članova garde, gde je u 250 neprobojnih limuzina na proslavu stiglo 69 kraljeva i careva, svetskih državnika, crkvenih poglavara, čak indijanskih poglavica. Za vreme proslave, radi bezbednosti visokih zvanica, tri puna dana granice Irana bile su potpuno zatvorene, kao i državni univerziteti na kojima su hapšeni i zatvarani studenti za koje se znalo da su protivnici šahovog režima, a u šahovom okruženju boravilo je 10.000 pripadnika tajne policije.

Osamnaest tona hrane za zvanice, danima je avionima stizalo iz Francuske na aerodrom u Širazu – gradu najbližeg Persepolisu, već pripremljeno ili polu-pripremljeno u najčuvenijem restoranu Maxim’s, u Parizu; 180 najboljih kuvara i konobara iz Švajcarske, Italije, Nemačke i Francuske, avionima je doveženo iz Evrope kako bi spravljalo i služilo hranu najvećim svetskim državnicima i kraljevima (ostalo je zabeležno da mnogi od njih nikada pre nisu leteli avionom i bili su uplašeni zbog dugog leta do Teherana); Ukupno 2.500 boca šampanjca, 12.000 boca viskija i 25.000 boca vina, ispijeno je tokom tri dana proslave i pojedeno 360.000 jaja; Danima, teretni avioni prenosili su ogromne komade leda za hlađenje pića i izbacivali ih na tlo polu-pustinje; 40 kamiona i 100 aviona danima je dopremalo specijalne francuske šatore od platna (sa unutrašnjim zidovima od mermera), kako bi se pored arheološkog nalazišta podiglo „Kraljevsko šatorsko naselje“ gde su tokom tri dana boravile zvanice. Svaki šator, bio je opremljen sobom sa krevetima, kuhinjom i kupatilom, ali i stočićem sa stolicama ispred šatora gde su kraljevi sa suprugama sedeli i ispijali popodnevnu kafu ili čaj, međusobno se pozdravljajući sa državnicima u šatorima, do njihovih; U središnjem delu kampa bio je postavljen ogromni šator gde su održane dve svečane večere za sve zvanice, a nešto dalje i manji šator gde su dežurali doktori i medicinske sestre; Proslavu je opsluživalo 6000 sluga i ličnih poslužitelja odevenih u kostime antičke Persije. Po iboru šaha, jedan od tri moguća naratora dokumentarnog filma o proslavi koji je snimljen, bio je i Orson Vels.

Pre podizanja „Kraljevskog šatorskog naselja“, iz Persepolisa su uklonjena i uredno popisana legla otrovnih zmija i škorpiona – stanovnika iranske pustinje, kako bi nakon završetka bili vraćeni; U pustinji, u okviru nalazišta zasađeno je 15.000 mladica drveća koje su redovno zalivane. Iz Španije je doveženo 50.000 vrabaca, koji su na nesreću nakon nekoliko dana većinom uginuli ne uspevši da se prilagode pustinjskoj klimi; Podignuti su i golf tereni; Kraljice nekoliko evropskih zemalja, krenule su u Iran da vide najčuvenije dragulje na svetu šahove supruge Fare Dibe (Kooh-i-Noor – na persijskom: „Planina svetlosti“), koji se danas nalaze u muzeju, u suterenu Nacionalne banke Irana, u Teheranu. Za vreme šahovog svečanog govora pored mauzoleja Kira Velikog u Pasargadu, u momentu dok je govorio o besmrtnosti kralja Kira Velikog – prvog vladara najvećeg internacionalnog carstva na svetu, sa obe strane mauzoleja odjednom se u isto vreme stvorio kovitlac koji je podigao pesak u obliku pijavice, i naveo gosta da pomislile da je i to deo scenografije i specijalnih efekata!

Gradnja Persepolisa počela je u VI veku pre naše ere, na prethodno ozidanoj veštačkoj terasi ogromnih razmera, visine dvadeset metara, i trajala godinama. U biblijskom Starom zavetu opisano je podizanje ovog kompleksa, sa detaljnim podacima o tome koje nacije su učestvovale u poduhvatu i iz kojih sve krajeva poznatog sveta je donešen materijal za gradnju. I danas, nalazište posećuje priličan broj kako domaćih, tako i stranih turista, gde osim „Kapije Svih Nacija“ (Gate of All Nations) i ostataka nekoliko palata, glavnu atrakciju predstavlja „Veliko stepenište“ (Great Stairway), sa reljefima podanika Persijskog carstva iz svih krajeva Azije, koji prikazani u prirodnoj veličini, u redu na stepeništu caru prinose darove. U okviru nalazišta postoji i manji muzej, smešten unutar nekadašnjeg Harema cara Kserksa. Godine 330. pre naše ere, nakon osvajanja Persepolis je uništio i zapalio Aleksandar Veliki. Navodno je jedna od njegovih konkubina, tokom pijanstva koje je trajalo čitave noći predložila da Persepolis treba da gori, što se i dogodilo.

Odlomak iz knjige “Umetnost putovanja”, u izdanju Samizdata B92.

Ivana Dukčević je magistar primenjenih umetnosti, fotograf i putopisac, kreator samostalnih putovanja i autor stranica https://umetnostputovanja.rs/