Bio jednom jedan Radio B 92

Autor: Saša Mirković, jedan od osnivača legendarne radio stanice B 92 u Beogradu i priča njenu priču

Istorija beogradskog Radija B 92, osnovanog šest meseci pred pad Berlinskog zida, maja ’89 godine, može se posmatrati kroz četiri zabrane iz kojih je ovaj radio uvek izlazio jači i uticajniji. Može i kao unikatno svedočanstvo o maloj polupiratskoj stanici koja postaje radio pokret. Kao najuspešniji primer borbe nezavisnog elektronskog medija za slobodu izražavanja u prokaženoj, izolovanoj balkanskoj državi pod međunarodnim sankcijama u poslednjoj deceniji dvadesetlog veka. Ili kao medijsko svedočanstvo izneverenih nada nakon oktobarskih promena  2000. godine kada je Slobodan Milošević konačno sišao sa vlasti. 

Sve pomenuto sastavni je deo mozaika o radiju čije je ime sadržalo analognu frekvenciju 92,5 FM koja je trebala da omogući tek par meseci opstanka u tadašnjem etru. Takvu sudbinu namenile su mu omladinska i studentska organizacija kao formalni osnivači koji su bili preduslov postojanja medija u tada još uvek jednopartijskoj državi. Uređivačka politika Radija B 92 bila je zasnovana na postulatima Univerzalne deklaracije Ujedinjenih nacija o ljudskim pravima što je bila prava retkost pred raspad zajedničke države, rastrzane borbama političkih elita potpomognute svrstanim medijima. Bio je to radio političkih, nacionalnih, seksualnih, mirovnih i nevladnih manjina koje su konačno imale medij na kojem su dobile punopravni glas koji je je do tada bio marginalizovan i utišan. 

Ulični protesti uživo na Radiju B 92

Radio B 92 svedok je porađanja višepartijskog sistema u nekadašnjim jugoslovenskim republikama i neposredni akter i hroničar događanja na beogradskim ulicama koje su zbog svedenih medijskih sloboda bile poprište žestokih sukoba vlasti sa brojnim demonstrantima. Deveti mart 1991. godine ostaće upamćene i zbog jednodnevne nelegalne zabrane radija usled prenosa masovnih uličnih demonstracija. Limitrana jačina predajnika omogućavala je čujnost u užem centru grada što je pojačavalo mit o postojanju drugačijeg radija koji u sklopu antirantog programa obaveštava slušaoce da se sklone od vojnih pozivara za mobilizaciju i koji je sve do nasilnog prekida komunikacija, u svakodnevnom kontaktu sa kolegama iz regiona. Radio B 92 je prerastao u svojevrsni pokret koji je na ulicama organizovao niz akcija i koncerata koji su osnivanjem alternativnog kulturnog centra Cinema Rex dobile prostor nesputanih umetničkih i kreativnih sloboda. Kao izdavač, radio je stajao iza najboljih književnih i feminističkih časopisa i brojnih albuma rok, džez i world music tog vremena.  

Potvrda nesporne popularnost i značaja Radija B 92 predstavlja drastično uvećanje broja demonstranata na beogradskim ulicama nakon gašenja usled “vode u koaksialnom kablu” tokom zimskog protesta 1996/97. Tromesečne građanske i studentske demonstracije, uzrokovane Miloševićevom izbornom krađom, dobile su na masovnosti nakon prestanka emitovanja programa i trijumfalnog ekpresnog povratka u etar na poznatoj frekvenciji. Uspeh demonstracija rezultirao je promenom vlasti u brojnim srpskim gradovima što je bila osnova za širenje mreže lokalnih radio i TV stanica, umreženih u ANEM (Asocijaciju nezavisnih elektronskih medija) koju je predvodio Radio B 92 koji im je svakodnevno distribuirao informativni program.                   

Zabrana emitovanja? Onda ćemo samo nastaviti na Internetu!

Kao neželjeni medijski svedok, Radio B 92 je odlukom vlasti prventivno nestao iz etra pred početak bombardovanja marta 1999. godine kada je nelegalno pritvoren glavni odgovorni urednik Veran Matić. Tokom NATO intervencije, antiratno nastrojeni Radio B 92 je postao žrtva pošto su čelni ljudi stanice nelegalno smenjeni od strane osnivača. Svi zaposleni odbili su da rade za novi, prorežimski radio koji izuzev imena, nije imao dodirnih tačaka sa medijskom kućom za koju su do tada radili. Po završetku bombardovanja, nekadašnji zaposleni su se u leto 1999. godine okupili pod imenom Radio B2 92 kako bi emitovali program na upražnjenoj gradskoj frekvenciji. Status najslušanijeg radija osujećen je u proleće 2000. godine kada je policija nelegalno zauzela prostorije iz kojih je emitovan program. 

Nepobedivi duh i vera u misiju Radija B2 92 doprineli su da se uz pomoć dostupnih tehnologija na kreativan način prevazilaze opstrukcije nedemokratskih vlasti. Kao tehnološki medijski pionir tog vremena, koji je pokazao neverovatnu kreativnost u prevazilaženju zabrana i ograničenja korišćenjem interneta, Radio B2 92 se upustio u projekat “Prsten oko Srbije” kojim je tokom 2000. godine premrežio Srbiju signalom sa predajnika iz okolnih država čime je na minimum sveo mogućnost nasilnih opstrukcija. Nagrađivana TV produkcija se postepeno transformisala u Televiziju B 92 koja je emitovala program iz susedne Bosne i Hercegovine. 

Povratak u studio i postepeni pad

Pravi B 92 se ponovo pokazao neuništivim i nepobedivim. Odlazak Miloševića doveo je do povratka u prostor iz kojih je originalna ekipa isterana tokom bombardovanja. Naivno verovanje da najteže ostaje u devedesetim godinama prošlog veka, zamenila je strepnja za opstanak u tranzcionim vremenima. Preživeli medijski monopoli brzo su postali bliski novim vlastima koje nisu imale razumevanja za ulogu Radio-televizije B 92 kao medijskog “psa čuvara” demokratskih tekovina. Ako se tome doda dosledno programsko insistiranje na suočavanje sa prošlošću, prenosi suđenja iz Haškog tribunala za zločine počinjene na teritoriji bivše Jugoslavije, pionirsko istraživačko novinarstvo u Srbiji – jasno je zašto je B 92 u novim okolnostima imao svedene šanse za uspeh. Mučna tranzicija ka nacionalnom pokrivanju uz opstrukcije tokom nalaženja odgovarajućeg poslovnog prostora i procesa privatizacije učinili su da prerani odlazak donatora nakon 11. septembra 2001. dobije katastrofalan rasplet pod uticajem svetske ekonomske krize iz 2008. godine. 

Savršena oluja razorila je sve dotadašnje medijske biznis modele čija je jedna od najvećih žrtava bio nekadašnji Radio B 92. Pad profesionalizma, tabloidizacija, promocija diskutabilnih vrednosti i gramzivost potisnuli su ideale na kojima je bio sazdan inovativni radio koji je išao ispred svog vremena. Stradao je u neravnopravnoj borbi sa višestruko jačim protivnicima koje je personifikovala izjava pokojnog premijera Đinđića koji im je nudio ordenje umesto frekvencije. 

Kako radio gradi paralelne svetove?

Dug je spisak  onih koji su odahnuli kada je nestao originalni Radio B 92. I sada im je nelagodno kada spoznaju koliko cenjenih novinara potiče iz ove medijske kuće što je dovoljan razlog da se na domačem terenu sistemski zatire sećanja na nekadašnji B 92. Zato je svako podsećanje važno kao bitna (ne)naučena lekcija o originalnom mediju iz Srbije sa najvećim brojem internacionalnih nagrada koji je stvorio paralelni svet unutar dvostruke izolacije međunarodnih i unutrašnjih sankcija autoritarnog režima koji je protivnike smatrao  izdajnicima i stranim plaćenicima. Zato ne čudi da i danas mnogi priželjkuju neki novi medij nalik neponovljivom Radiju B 92 koji do današnjeg dana ostaje jedinstven primer nepresušnog medijskog i umetničkog inkubatora kreativnih ideja i regionalnog stožera profesionalnog novinarstva. 

Veliko hvala Saši Mirkoviću na uspomenama. Veliko hvala Goranu Basariću na prelepoj fotografiji i hvala Biljani Pajić iz Gete-Instituta Beograd na ideji i podršci.

Prevod: Vladimir Brašanac

Autorska prava: Tekst: Gete-Institut, Saša Mirković.

Ovo delo je licencirano pod licencom Creative Commons Attribution – Share Alike 3.0 Nemačka.

Creative Commons Lizenzvertrag

septembra 2023