Orbanov balkanski globus

Piše: Boško Jakšić

Viktor Orban je u budućnost evropske političke leksike uneo pojam „neliberalna demokratija”, ali bi vođen nostalgičnim impulsima istorije savremenu topografiju da vrati čitav vek unazad.

Mađarski premijer erozijom demokratskih institucija, progonom opozicionara, akademskih krugova i novinara zadaje kolosalne probleme partnerima u Evropskoj uniji, ali njegova istovremena gravitacija ka velikoj Mađarskoj nastavlja da uzbunjuje susede.

Poigravajući se idejama renesanse Ugarske kraljevine, Orban je na svom zvaničnom fejsbuk nalogu, čestitajući maturantima ispit iz istorije, nedavno objavio sliku globusa s mapom velike Mađarske, koja izlazi na Jadran i obuhvata delove Hrvatske, Rumunije, Slovenije i Srbije.

„Politika” je opširno informisala o provokaciji prononsiranog nacionaliste, koji već deceniju na vlasti igra na kartu mađarskog ponosa i Mađare stalno podseća na „nepravdu” koju je doživela Trijanonskim mirom nakon Prvog svetskog rata i raspada Austrougarske.

Sporazumom od 4. juna 1920, potpisanim u istoimenoj versajskoj palati sa silama Antante, Mađarska je izgubila dve trećine teritorije kraljevine, 63.000 kvadratnih kilometara koji poslednjih 100 godina pripadaju Hrvatskoj, Rumuniji, Sloveniji i Srbiji.

Socijalni ultrakonzervativci i tradicionalisti iz premijerove partije Fides i neofašisti iz stranke Jobik „tragediju Trijanona” godinama kroz retoriku ispunjenu znatnom dozom demagogije provlače slabo prikrivene želje da se izgubljene teritorije na kojima žive Mađari jednom vrate matici.

Naracijom istorije, Trijanonom ili pohvalama Miklošu Hortiju koji je Mađarsku uveo u Drugi svetski rat na strani Hitlera, Orban oko sebe gradi štit protiv kritika u zemlji i van nje – sve u funkciji ekskluzivnosti mađarskog nacionalizma i prikazivanja sebe i Fidesa kao istinskih predstavnika mađarskog naroda.

Karta velike Mađarske čest je rekvizit Orbanovih ceremonija, ali ova poslednja na globusu, nazvana Ispit iz istorije povodom polaganja mature u Mađarskoj, izazvala je glasna negodovanja tri susedne zemlje – i upadljivu ćutnju četvrte.

U Zagrebu i Ljubljani odmah su protestnim diplomatskim notama reagovali na najnoviju provokaciju. Hrvatski predsednik Zoran Milanović je povodom mape „hipertrofirane Mađarske”, koja obuhvata Rijeku i Dalmaciju, podsetio da „ormari većine evropskih država kriju slične sadržaje” – koji provociraju i iritiraju. „Svaki put iznova začude ’istorijske’ karte koje kao mračni fetiš prigodno i predvidivo izranjaju sa stranica nekih ’vođa’ u komšiluku”.

Slovenački predsednik Borut Pahor podsetio je da to nije prvo pojavljivanje takve karte, što se može shvatiti kao izraz teritorijalnih težnji i trebalo bi da izazove zabrinutost „demokratske javnosti i politike”.

Rumunski predsednik Klausa Johanis je direktno optužio Orbana za teritorijalne pretenzije prema rumunskoj regiji Sekeljifold.

Mnogim srpskim nacionalistima koji su na društvenim mrežama slavili mađarsko pripajanje delova Hrvatske i s radošću gledali u kartu na kojoj se Mađarska širi hrvatskim ravnicama, promaklo je da se na karti „istorijske Mađarske” unutar njenih granica nalazi i veliki deo Srbije, cela Vojvodina.

Promiče već duže vreme kampanja davanja mađarskog državljanstva Mađarima u Vojvodini, isključivo finansiranje projekata koje predstavljaju vojvođanski Mađari ili Orbanovo prisustvo na otvaranju fudbalske akademije u Bačkoj Topoli.

Teritorijalne aspiracije dramatično bi promenile političku i etničku topografiju zapadnog Balkana, definitivno pokopale princip nepovredivosti evropskih granica, ali i bez toga destabilizuju ionako nestabilan region.

Srbija je promptno reagovala kad je 9. maja, povodom Dana Evrope, Severna Makedonija štampala poštansku marku s mapom Nezavisne države Hrvatske koja obuhvata delove Srbije sve do Beograda, delove Crne Gore i celu Bosnu i Hercegovinu.

„Neprijateljska provokacija usmerena protiv teritorijalnog integriteta i suvereniteta Srbije”, pisalo je u protestnoj noti Ministarstva inostranih poslova. Marka je odmah povučena, a vlasti u Skoplju se su izvinile zbog počinjene greške.

Zašto zvanični Beograd ćuti povodom Orbanovih mapa? Otkud selektivnost srpske diplomatije koja burno reaguje na albanski, hrvatski, bošnjački ili crnogorski nacionalizam, a ne oglašava se kad je reč o mađarskom?

Pokušaj tihe revizije Trijanonskog sporazuma se od njegovog potpisivanja utiskuje u svest Mađara. O njegovim „ispravkama” mađarski premijer je 1932. govorio jugoslovenskom ambasadoru Jovanu Dučiću. Novi revizionisti su naslednici onih koji su otvoreno podržavali ustaški pokret. Trojica terorista koji su ubili kralja Aleksandra imali su mađarske pasoše.

Početak Drugog svetskog rata Mađarska je odmah iskoristila da ispravi „istorijsku nepravdu”: uzete su Bačka, Baranja, Međimurje i Prekomurje. Novi Sad je proglašen za stražarnu kulu prema „neprijateljskom pravoslavlju”.

Dosta toga zna i Aleksandar Vučić, ali dopušta da u vreme odnosa koji su „dostigli nivo najboljih u istoriji dve zemlje”, „iskreni prijatelj Srbije” promoviše veliku Mađarsku koja uključuje i severnu srpsku pokrajinu.

Viktore, ne diraj nam granice, očekivao bih da kaže predsednik Srbije, čija je ustavna obaveza da štiti celovitost i teritorijalni integritet svoje zemlje. Muk. Kakve to dilove Vučić ima sa svojim velikim prijateljem s kojim ga spaja autoritarnost vladavine?.

Tekst je prenet sa portala lista Politika.