Ogled – Suzana Vuksanović

Izvor: Novi magazin

Sećanje na Drugi svetski rat predstavlja jedan od centralnih narativa u procesu formiranja zajedničkog jugoslovenskog identiteta. Putem spomeničkih obeležja (spomenička skulptura i dr. spomen obeležja) i prostora komemoracije žrtava Drugog svetskog rata, konstruisani su poželjni oblici sećanja, ali i građeni dominantni sistemi vrednosti jugoslovenskog socijalističkog društva: Drugi svetski rat je bio centralni narativ revolucionarnog, socijalnog i nacionalnog preobražaja društva.

Niz manifestacija i komemoracija iniciran je s ciljem jačanja pozicije države i njenih institucija, te je i obeležavanje vojnih i civilnih žrtava u tom smislu bilo značajan oslonac u uspostavljanju novog, socijalističkog sistema vrednosti. U posleratnom periodu veličanje žrtava palih sovjetskih vojnika trebalo je da osnaži savezništvo sa Sovjetskim savezom, dok je kasnije isticanje partizanskih žrtava jačalo predstavu o autohtonosti oslobodilačke borbe i autonomnosti jugoslovenskog antifašističkog pokreta tokom rata ‒ što će u narednim decenijama biti temelj specifičnog međunarodnog položaja Jugoslavije, poduprtog s još dve političke inovacije: idejom socijalističkog samoupravljanja i koncepcijom jugoslovenskog trećeg puta odnosno Pokretom nesvrstanih.

Prema nekim podacima, na prostorima SFRJ podignuto je preko 100.000 spomenika i spomen obeležja posvećenih socijalističkoj revoluciji, NOB-u i žrtvama Drugog svetskog rata. U Vojvodini je ‒ na osnovu raspoloživog popisa brojnog stanja spomenika NOR-a iz 1988. (Građa za proučavanje spomenika kulture Vojvodine, Vanredni broj, 1988) postojalo oko 2.000 spomenika i spomen-obeležja (najbrojnije su spomen-ploče, figuralne kompozicije, biste, piramide, obelisci i dr). Spomenici su podizani događajima, ratnim ofanzivama, važnim ličnostima, znanim borcima, neznanim junacima, nevinim žrtvama fašističkog terora i dr. sa osnovnim motivom stvaranja mesta sećanja na heroje i odavanja počasti žrtvama: Javna spomenička obeležja za cilj su imala da označe neprolaznost i kontinuitet revolucije – sinonim su za ideološku i političku moć.

Spomenici posvećeni NOB-u i revoluciji kao dokaz iskustva rata i partizanske borbe nedvosmislena su uporišta izgradnje socijalističke Jugoslavije. Sa druge strane, u većini slučajeva kad je u pitanju gradnja spomenika u lokalnim sredinama, kao materijalizovana potreba za mestom sećanja, pijeteta i odavanja počasti, nezaobilazan su činilac formiranja kulture sećanja i revolucionarnog identiteta lokalnih zajednica, kao i novih prostora socijalizacije (poput parkova i trgova)

Spomenici posvećeni NOB-u i revoluciji kao dokaz iskustva rata i partizanske borbe nedvosmislena su uporišta izgradnje socijalističke Jugoslavije. S druge strane, u većini slučajeva kad je u pitanju gradnja spomenika u lokalnim sredinama, kao materijalizovana potreba za mestom sećanja, pijeteta i odavanja počasti, nezaobilazan su činilac formiranja kulture sećanja i revolucionarnog identiteta lokalnih zajednica, kao i novih prostora socijalizacije (poput parkova i trgova).

Period od 1945. do 1991. prepoznat je kao doba u kom su intenzivno, programski i strateški, sa znatnim finansijskim sredstvima, podizani spomenici i spomen obeležja posvećeni NOB-u, pobedama i stradanjima u skoro svakom naseljenom mestu u Vojvodini.

Pri izboru memorijalnih spomenika iz Vojvodine, pridodatih izložbi, rukovodila sam se namerom da izdvojim one koji su isključivo posvećeni civilnim žrtvama, odnosno nedužno stradalim, umesto spomeničke skulpture posvećene slavljenju pobede u narodno-oslobodilačkoj borbi, socijalističkoj revoluciji ili antifašističkoj borbi. Fokus je na primerima koji ne slave heroizam, već se usredsređuju na kategoriju civilnih žrtava, markiranjem mesta stradanja i spomena, oko kojih su vremenom nastajali krugovi i naslage sećanja potkrepljivane osećanjima ličnih i kolektivnih gubitaka, evociranjem potresnih uspomena odnosno „emocija kao svesno odabranog polja komunikacionog delovanja“. Kolektivno pamćenje i emocije, estetizacija sećanja, ispitivanje emocionalnog delovanja skulpture smatramo još uvek nedovoljno istraženim poljima.

Danas smo savremenici različitih, opozitnih i snažno suprotstavljenih tumačenja Drugog svetskog rata. Nove politike sećanja od početka osamdesetih godina 20. veka, često su zasnovane na negativnim tumačenjima socijalističke ideologije i ideje jugoslovenstva, te za polazište imaju odbacivanje ‒ kako naučnih interpretacija i istorijskih činjenica tako i umetničkih dela/proizvoda, tj. spomenika i spomen obeležja kao simbola jugoslovenske države i socijalističke revolucije. Današnje politike pamćenja/sećanja dodatno zamagljuju istinu (ili ranije istine), pobuđujući sumnju kako u prošlost, tako i u sadašnjost.

Kroz istraživanja odnosa prema spomeničkoj baštini kao delu kulturnog nasleđa moguće je identifikovati politike pamćenja, kao i metode zaborava/zaboravljanja i brisanja. Doprinos gostujuće izložbe u Muzeju savremene umetnosti Vojvodine (MSUV), Arhitektura. Skulptura. Sećanje. Umetnost spomenika Jugoslavije 1945–1991, ogleda se, između ostalog, i u težnji za analizom tadašnje, ali i današnje kontekstualizacije i valorizacije spomenika NOB-u. 

Biografija

Suzana Vuksanović je diplomirala, magistrirala i trenutno je doktorantkinja na Seminaru za studije moderne umetnosti Odeljenja za istoriju umetnosti Filozofskog fakulteta u Beogradu. Radi kao muzejska savetnica i kustoskinja Zbirke skulptura, objekata i instalacija u Muzeju savremene umetnosti Vojvodine u Novom Sadu. Autorka je i kustoskinja više problemskih, studijskih, kao i brojnih retrospektivnih i samostalnih izložbi. Objavljuje tekstove u katalozima, časopisima, studijskim publikacijama, zbornicima.

Tekst je prenet sa portala Novi magazin.