Šta je nama ban Jelačić? Ili „Serblji i Hervati narod jedne krvi i jedne budućnosti”

Piše: Veran Matić

Zahvaljujući ratovima devedestih, zahvaljujući šovinističkim uglovima gledanja, stvoren je negativni stereotip o banu Jelačiću, reklo bi se više o njegovom spomeniku. Istina je da je ban Jelačić bio neko vreme simbol hrvatstva: to je bilo iz dva razloga:

a) što mu je spomenik uklonjen sa glavnog zagrebačkog trga koji je i preimenovan u Trg Republike, a onda:
b) zbog pesme: „Ustani, bane, Hrvatska te zove, zove, ustani bane Jelačiću”. Njegovo ponovno postavljanje na Trg (sada bana Jelačića) je isto imalo neku simboliku – jer je okrenut prema jugu (gdje je uvek i imalo smisla da gleda), a to su ovi neki interpretirali kao pretnju Kninu – gdje je već tada počela „balvan revolucija”, ali nije još došlo ni do kakvog nasilja). Međutim, to su sve sporedne stvari. U međuvremenu je njegov lik i djelo izgubio ikakav antisrpski naboj, normalizovao se.

Nisam siguran da smo nešto više o Banu Jelačiću učili kroz obrazovni sistem, ali „na internetu” ima dovoljno podataka da bi se stekla slika o tome ko je on bio, zbog čega je značajan, kakva je njegova istorijska uloga za Hrvate i kakve su veze sa Srbima. Moram da priznam da nisam lako pronašao rečenicu koja se nalazi u proglasu koji Josip Jelačić iz Pešte na ćirilici, šalje Kotoranima „…Serblji i Hervati narod jedne krvi i jedne budućnosti…” (1.april, 1848. godine).

Nedavno je u Gruborima 172 godine kasnije, na zajedničkoj komemoraciji ubijenim meštanima ovog sela, predsednik Republike Hrvatske Zoran Milanović rekao nešto slično – nema u Evropi bližih naroda od Srba i Hrvata.

Ban Josip Jelačić, rođen je u Petrovaradinu 16. oktobra, 1801. godine, u kući koja je izgrađena 1745. godine i smatra se jednom od najlepših građevina u Petrovaradinu, u Beogradskoj ulici. Jelačić je kršten u crkvi sv. Jurja (izgrađena 1701. godine i u nalazi se blizu kuće) u kojoj je sačuvana krstionica u kojoj je napravljen obred krštenja. Otac Franjo bio je zapovednik tvrđave i tu kuću je dobio na korišćenje do 1805. godine, kada je dobio premeštaj i kada se porodica odselila.

1848. godine, ustoličen je za bana, što je učinio na Trgu Svete Katarine Srpski patrijarh Josif Rajačić iz Sremskih Karlovaca (jer je zagrebački biskup bio sprečen). Sam taj trenutak izgleda dirljivo-istorijski, kada je reč o odnosima Hrvata i Srba.

U jednom od komentara, mogao sam da  pročitam i sledeće: „Može se slobodno reći najintimniji i najlepši trenutak u istoriji Srba i Hrvata u borbi za poštovanje ljudskih prava i slobode naroda. Govori i proglasi koji su se držali u tom vremenskom periodu, uporno su pominjali srpski i hrvatski narod kao bratski”.

Tako da je, na neki način, ban Jelačić simbol saradnje Hrvata i Srba. I reforme koje je napravio, otpor protiv Mađara, dozvoljavanje Sabora i slično, sve je to imalo i integrativni faktor u inter-etničkim odnosima. To što je rođen u današnjoj Vojvodini (tada istoj zemlji, Austrougarskoj) oživljava i danas simboliku saradnje Srba i Hrvata.

Tih godina su na istoj strani, Srbi ratuju pod banom Jelačićem, dobijaju autonomiju u današnjoj Vojvodini, saradnja sa Srbijom čini se uspešna, praktično ne postoje razlozi zbog kojih bi njegova istorijska uloga mogla da konfrontira dva naroda, reklo bi se upravo suprotno: da zaslužuje dostojno poštovanje i Srba i Hrvata.

Rođendan bana Jelačića, jedan je od četiri najznačajnija praznika Hrvata u Srbiji. Ove godine, na rođendan, predstavnici Republike Srbije svečano će predati u vlasništvo i na korišćenje zgradu u kojoj je rođen Ban Jelačić, Hrvatskom nacionalnom vijeću. Srbija je zgradu otkupila od privatnih vlasnika i sada će postati kulturni i administrativni centar Hrvata u Srbiji, ali i svih građana Novog Sada i Srbije. Poput rodne kuće Milutina Milankovića u Dalju i Nikole Tesle u Smiljanu.

Malo podsećanje na događaje koji su prethodili ovom svečanom činu:

U leto 2016. godine, u Subotici su tadašnja hrvatska predsednica Kolinda Grabar-Kitarović i sadašnji srpski predsednik Aleksandar Vučić potpisali dokument u kojem se jedna od tačaka odnosila na otkup i preuređenje rodne kuće bana Josipa Jelačića u Petrovaradinu.

Mnogi su tada bili skeptični u odnosu na realizaciju dogovorenog, ali je u jesen 2017. godine, predsednik Srbije izjavio da su Hrvatskom nacionalnom veću uplaćena novčana sredstva za obnovu rodne kuće bana Josipa Jelačića u Petrovaradinu.

Tada su započeli pregovori o otkupu kuće.

Sredinom jula ove godine, rodna kuća bana Josipa Jelačića je, nakon 75 godina, vraćena hrvatskoj nacionalnoj zajednici koju će koristiti novoosnovana fondacija „Spomen dom bana Josipa Jelačića“.

Danas je svečano otvaranje – hrvatska zajednica u Republici Srbiji u petak, 16. oktobra proslavlja svoj praznik – Dan rođenja Josipa Jelačića u banovom rodnom mestu Petrovaradinu.

Ovakvim gestovima i sprovođenjem dogovorenog se jača poverenje, smiruju tenzije i relaksiraju odnosi dve države.

Najavljeni dolazak visokih zvaničnika je bitna poruka i korak napred ka daljoj normalizaciji odnosa Beograda i Zagreba koja danas vodi preko Petrovaradina.

Zato treba hrabro nastaviti jačanje međusobnih odnosa u kojima je Spomen dom bana Josipa Jelačića još jedna vidljiva poveznica dve države na ponos Hrvata i bogatstvo Srba.