Joj Moravo: Izvori zagađenja Zapadne Morave

Pre tri godine portal Ozon pres je uz finasijsku podršku Ministarstva kulture i informisanja realizovao medijski projekat pod naslovom „Zapadna Morava – slika i prilika nebrige i neodgovornosti„ sa ciljem da se ukaže na alarmantno stanje u kome se decenijama unazad nalazi Zapadna Morava koju Čačani često nazivaju svojim morem. Nažalost ni naš projekat ni stalna upozorenja stručnjaka nisu dala nikakv efekat kada je reč o reakcijama nadležnih institucija, ali ni kada je u pitanju svest građana koji uprkos relevantnim podacima svesno ili nesvesno odbijaju da prihvate činjenicu da je voda Zapadne Morave u toj meri zagađena da se kupanje u njoj slobodno može porediti sa kupanjem u kolektoru otpadnih voda. Od 2016. godine, kada je Ozon pres realizovao ovaj projekat situacija se znatno pogoršala o čemu svedoči i permanentno izlivanje ulja i masti u rečicu Lupnjaču, odnosno Jezdinski potok, pritoku Zapadne Morave, a da se do dana današnjeg nadležni nisu usaglasili oko toga ko je zagađivač, mada mnogi Čačani prstom upiru u kompaniju Sloboda, što je pre nekoliko dana potvrdio i gradonačelnik Čačka, doduše tvrdeći da je Sloboda krivac samo za poslednje registrovano zagađenje. Budući da tekstovi objavljeni u sklopu projekta „Zapadna Morava – slika i prilika nebrige i neodgovornosti„ ni posle tri godine nisu ništa izgubili na aktuelnosti redakcija Ozon presa je odlučila da neke od njih ponovo objavi kako bi javnost stekla uvid u pravo stanje u kome se nalazi Zapadna Morava. Ključne izvore zagađenja u Srbiji predstavljaju netretirane industrijske i komunalne otpadne vode, drenažne vode iz poljoprivrede, ocedne i procedne vode iz deponija, zagađenje izazvano saobraćajem, kao i zagađenja vezana za plovidbu rekama i rad termoelektrana. Sve ono što krakteriše ekološku degradaciju vodotokova u Srbiji u najvećem se ogleda i u slučaju Zapadne Morave i njenog sliva. Dosadašnja istraživanja su pokazala da u ukupnoj količini ispuštenih otpadnih voda, komunalne vode učestvuju sa 33, industrijske otpadne vode u kojima preovlađuju biorazgradive materije sa 32, a industrijske otpadne vode u kojima preovlađuju neorganske materije sa 35 odsto. Na loš kvalitet vode utiče i prekogranično zagađenje voda nutrijentima, naftom, teškim metalima i organskim materijama. Samo 46 odsto domaćinstava je povezano na kanalizacionu mrežu (u Vojvodini 45 odsto gradskih sredina, a u Centralnoj Srbiji 55). Od ukupne količine komunalnih otpadnih voda, oko 87 odsto se bez prečišćavanja ispušta u vodotokove. Neadekvatno održavanje i nedovoljno ulaganje proteklih godina, dovelo je do značajnog pogoršanja stanja velikog dela kanalizacione infrastrukture. U ruralnim oblastima koriste se u velikoj meri vodopropusne septičke jame. Trenutno samo 20 opština (16 odsto stanovništva) poseduje postrojenja za prečišćavanje komunalnih otpadnih voda -15 postrojenja vrši biološki i pet mehanički tretman. Najveći gradovi u zemlji, Beograd, Novi Sad i Niš, ispuštaju neprečišćene otpadne vode dok se svega 12 odsto ukupnih komunalnih otpadnih voda prečišćava. – Kao i ostali vodotoci i sliv Zapadne Morave izložen je snažnim zagađenjima: organskog (otpadne materije podložne biološkoj razgradnji) i neorganskog (suspendovani nanos, ispiranje jalovine, hemikalije) porekla. Emisija zagađenja iz Užica, Požege, Arilja, Ivanjice, Čačka, Kosovske Mitrovice, Novog Pazara, Raške, Kraljeva, Vrnjačke Banje, Trstenika i Kruševca predstavljaju dominantan izvor pre svega organskog zagađenja Zapadne Morave. Zbog toga je reka Zapadna Morava zagađena od samog početka, pa sve do ušća kod Stalaća – upozorava Milan Glidžić u radu Rasprostranjenost zagađivača u slivu Zapadne Morave. Industrijska postrojenja koja se nalaze u urbanim područjima ispuštaju otpadne vode u postojeći komunalni kanalizacioni sistem. Velika industrijska postrojenja obično se nalaze u blizini reka, pa ispuštaju otpadne vode direktno u vodotokove, uglavnom bez ikakvog tretmana ili samo sa primarnim tretmanom. Oko 80 odsto ukupne količine industrijskih otpadnih voda prima sliv reke Save. Tokom 2000. godine ukupno je prečišćavano 11 industrijskih otpadnih voda, a tokom 2004. godine samo 3 procenta. Zagađenja voda u rudarskim basenima nastaju erozijom nezaštićenih odlagališta jalovine, a više puta je došlo i do značajnog zagađenja vodotokova i podzemnih voda usled havarijskih proboja flotacijskih brana i izlivanja jalovine. Otpadne vode iz industrija koje se bave proizvodnjom i preradom hrane izazivaju mikrobiološko zagađenje površinskih voda. _________________________________________________________________