Istraživanje IPI: Stranka Viktora Orbana manipuliše mađarskim medijima u Srbiji, Rumuniji i Slovačkoj

Piše: Dobrila Jovanović

Međunarodni institut za štampu (IPI) upravo je objavio obimnu studiju „Mađarski kapital u inostranim medijima – tri strateška modela uticaja na susede” koja se bazira na istraživanju sa terena i u kojoj su detaljno objašnjeni mehanizmi i načini putem kojih pojedinci i mediji naklonjeni mađarskom predsedniku Viktoru Orbanu pokušavaju da šire njegov uticaj.

Načini na koji se propaganda Viktora Orbana širi van granica zemlje ispoljavaju se kroz „širenje mađarskog uticaja na Sloveniju i Severnu Makedoniju”, „podršku i uticaj na medije na mađarskom jeziku” van granica zemlje i putem delovanja agencije V4NA.

Agencija je u zasebnom poglavlju opisana kao „regionalno sredstvo dezinformisanja ili odlivanje novca u nepovrat”, a za koju se tvrdi da zapravo predstavlja zasad neuspeo pokušaj pružanja i plasiranja vesti koje odgovaraju Orbanu.

„U trenutku kada je Vajdaság Ma bio na ivici bankrota, BGA im je ponovo udelila pomoć i uređivačka politika se preko noći promenila. Na primer, sajt je zaposlio dopisnika iz Budimpešte koji uglavnom prenosi stavove mađarske vlade”

Ovo su neki od zaključaka studije čiji su autori Balkanska istraživačka mreža (BIRN), mađarski istraživački portal Átlátszó i njihova partnerska organizacija u Rumuniji pod nazivom Átlátszó Erdély, kao i Center for Media, Data and Society (CMDS) koji radi pri Institutu za demokratiju na Centralnoevropskom univerzitetu u Beču.

Povezivanje medija u Srbiji, Rumuniji i Slovačkoj sa Orbanovom strankom

U njoj se navodi da je od 2017. godine primećen ulazak mađarskog kapitala na tržišta Slovenije i Severne Makedonije, i to pre svega od firmi bliskih mađarskom predsedniku Viktoru Orbanu i vladajućoj političkoj stranci Fides.

Još od pada komunizma, mađarska vlada tradicionalno pomaže manjinske medije na mađarskom jeziku, ali je tek sa dolaskom Orbana na vlast ova pomoć postala veća od simbolične, i to posebno za medije na mađarskom jeziku koji se pre svega nalaze u Srbiji, Rumuniji i Slovačkoj, a sa ciljem povezivanja tih medija sa vladajućom političkom strankom u Mađarskoj, navodi se u studiji.

„Medijima na mađarskom jeziku u ovim zemljama često se manipuliše pomoću finansijskih sredstava. Fondovi koje dobijaju uslovljeni su pružanjem bezuslovne podrške Vladi Mađarske. Mediji koji pristaju na takva pravila uspevaju da opstanu, dok je drugima pomoć jednostavno uskraćena”, tvrdi se u istraživanju.

U studiji je kao „kontrola uticajem” istaknuto to što je 2019. godine tadašnji mađarski ambasador u Londonu osnovao V4NA – novinsku agenciju sa ciljem da širom Evrope proširi populističke vesti i poveća Orbanov uticaj, kao i to što je biznismen blizak vladajućim strukturama Mađarske nedavno kupio većinski paketa akcija kanala Euronews.

Mađarska je 2011. godine osnovala Fondaciju Betlen Gabor (Bethlen Gábor Alapítvány – BGA), čija je misija pružanje materijalne i intelektualne podrške Mađarima koji žive van domovine, pre svega na očuvanju njihove kulture. BGA je prilično aktivna u Vojvodini.

Srbija: Milioni za mađarske medije

Medijima koji objavljuju na mađarskom jeziku kod nas studija se bavila u poglavlju „Srbija: izgradnja uticaja putem novca”. Tu se citira mađarski zakon u kome piše i kako je „Mađarska odgovorna za sudbine Mađara koji žive van njenih granica”, kao i za „promovisanje opstanka i razvoja njihovih zajednica”.

U istraživanju se navodi da u Srbiji živi oko 250.000 etničkih Mađara, kojima se obraćaju tri veća medija – Mađar so, Pannon RTV i nedeljnik Het Nap. Sva tri medija dobijaju pomoć od države Srbije, ali je ona zanemarljiva u odnosu na fondove koje dobijaju od mađarske vlade, preko Fondacije Betlen Gabor.

Kao primer, ova studija navodi podatak da je Vlada Mađarske finansirala izgradnju i uređenje Mađarske kuće u Subotici, u kojoj se nalaze redakcije sva tri navedena medija.

Studija dalje navodi istraživanje beogradskog CINS-a koje je pokazalo kako je BGA do 2019. godine dala više od devet miliona evra za medije na mađarskom jeziku u Vojvodini. Prema istom izvoru, manjinski mediji na mađarskom jeziku ne mogu da prežive bez pomoći sa strane, što su akteri bliski Orbanu iskoristili za trgovinu uticajem.

Kao primer navodi se slučaj veb-sajta Vajdaság Ma (Vojvodina danas), koji je, stoji u studiji, na početku primao dovoljno grantova, da bi pomoć bila uskraćena najpre za trećinu, a potom i u potpunosti.

„U trenutku kada je Vajdaság Ma bio na ivici bankrota, BGA im je ponovo udelila pomoć i uređivačka politika se preko noći promenila. Na primer, sajt je zaposlio dopisnika iz Budimpešte koji uglavnom prenosi stavove mađarske vlade”, navodi se u istraživanju.

„Medijima na mađarskom jeziku u Srbiji, Rumuniji i Slovačkoj često se manipuliše pomoću finansijskih sredstava. Fondovi koje dobijaju uslovljeni su pružanjem bezuslovne podrške mađarskoj vladi. Mediji koji pristaju na takva pravila uspevaju da opstanu”

Slična je bila sudbina i nedeljnika Het Nap koji je na početku redovno dobijao grantove, da bi iznos potom bio prepolovljen, a onda i ukinut. Tako je bilo naredne tri godine, sve dok na čelo lista nije došao novi glavni urednik.

Kako se dalje navodi u ovom istraživanju, pomoć namenjena za Mađar so „znatno se uvećala nakon što su redakciju napustili kritički nastrojeni novinari”.

„Ovi mediji, uključujući portal Vajdaság Ma, gotovo u potpunosti ignorišu kritike koje se iznose na račun mađarske vlade, a zauzvrat je njihova egzistencija stabilna”, jedan je od zaključaka istraživanja.

Budući da državljani Mađarske koji žive u Srbiji imaju pravo da glasaju na izborima u Mađarskoj, koji su zakazani za april ove godine, autori IPI istraživanja su se na kraju zapitali kakvo će biti izveštavanje manjinskih medija.

Prema naznakama koje već primećuju, mediji koje dotira mađarska vlada izveštavaju o njoj uglavnom u pozitivnom kontekstu, „ističući kako je vlada koju predvodi Fides desno orijentisana, konzervativna i prihvatljiva, dok je opozicija levo orijentisana, zapadno-liberalnih nastojanja i neprihvatljiva”.