Tragična sudbina srpske porodice Milinov u NDH

Autorka: Olivera Radović

Specijalno za „Politiku”
Zagreb – Idući Trgom bana Jelačića i strogim centrom Zagreba, malobrojni Zagrepčani i posetioci glavnog grada Hrvatske znaju da prolaze pored svedoka jedne tragične istorijske sudbine. Velelepni hotel „Dubrovnik” u samom centru grada, jedno od kultnih mesta i simbola grada, decenijama krije strašnu tajnu o uzletu i uspehu, ali i tragičnom kraju jedne nekada imućne i ugledne srpske porodice.

Možda zaborav ne bi bio tako strašan da sudbina ove nekada uspešne porodice ne sumira i sudbinu jednog naroda na ovim prostorima, kojem je nasilno i surovo presečen, ne samo zamah i napredak već je i puki opstanak doveden u pitanje. Da se bar ova pojedinačna nepravda donekle ispravi, odnosno da se sačuva sećanje na porodicu Milinov, koja je krojila istoriju i izgled nekadašnjeg Zagreba, postaraće se danas Srpsko narodno veće iz Zagreba, Centar za promicanje tolerancije i očuvanje sećanja na Holokaust i udruženje VeDRA (Veterani Domovinskog rata i antifašisti Split), u čijoj organizaciji će ispred hotela „Dubrovnik” biti postavljen „kamen spoticanja”, odnosno spomen-obeležje u vidu male betonske kocke (dimenzija 96×96 mm) s mesinganom pločicom i ugraviranim ličnim podacima na vrhu.

Malo ko zna da je sve do 1940. godine ovaj hotel nosio naziv „Hotel Milinov”, a da je osnivač i prvi vlasnik hotela koji danas nosi naziv hotel „Dubrovnik”, bio – Svetozar Milinov, poznati zagrebački trgovac i preduzetnik. Još se manje zna da je Svetozar zajedno sa suprugom Milicom i četvoro sinova mučki smaknut u kompleksu ustaških likvidacijskih logora Gospić–Jadovno–Pag negde u avgustu 1941. godine.

Naime, odmah po uspostavi Nezavisne Države Hrvatske, u julu 1941. godine ustaška vlast uhapsila je tada 71-godišnjeg Svetozara, svojevremeno jednog od najuglednijih i najsposobnijih veletrgovaca suknom na području Zagreba i šire okoline. Zajedno s njim ustaše hapse i njegovu suprugu Milicu, kao i četvoricu njegovih sinova, Đorđa, Kostu, Nikolu i Vojislava, uz obećanje da će biti deportovani u Srbiju. Međutim, dan kasnije otpremljeni su u drugom pravcu postavši tako jedne od prvih žrtava ustaškog kompleksa likvidacijskih logora Gospić–Jadovno–Pag. U Gospić, kao prvu stanicu logorskog kompleksa, u kojoj se odlučivalo koji će zatvorenici biti odvezeni u Jadovno, a koji na Pag, u Slanu i Metajnu, dovezeni su zajedno, a potom su razdvojeni. Svetozar i njegovi sinovi prebačeni su na Velebit, u Jadovno, gde su pobijeni, dok je Milica odvedena u logor Slana na ostrvu Pagu gde je isto tako mučena i ubijena.

Svetozar Milinov prethodno se već bio povukao iz trgovačkog posla, budući da je došao u ozbiljne godine, ali je mnoge poslove prepustio sinovima. Godinu dana pre likvidacije prihvata i ponudu brodarske kompanije „Dubrovačka plovidba” koja otkupljuje njegov hotel, te mu menja naziv u „Dubrovnik”. Hotel „Dubrovnik” do danas je nastavio da krasi centralni zagrebački trg, da upotpunjuje društveni život grada, dočekuje i ispraća brojne turiste i posetioce i da nadograđuje bogatu tradiciju. Kada je porodica koja je utemeljila ovo mesto tragično stradala, te 1941. godine hotel je već nosio svoj današnji naziv, ali je nastavivši da se poziva na bogatu tradiciju, trebalo da zadrži i sećanje na užasan i nepravedan kraj porodice koja ga je utemeljila.

„Kamen spoticanja” je veliki međunarodni projekat nemačkog umetnika Gintera Deminga i predstavlja najveći decentralizovani memorijal na svetu posvećen žrtvama Holokausta, a svaki kamen predstavlja sećanje na jednu žrtvu. Umetnik je pokrenuo ovu praksu smatrajući da nacističke zločine treba pamtiti u svakodnevici, na ulici, da se o kamen sa imenom žrtve na pločniku, trotoaru ispred kuća u kojima su živeli „spotaknemo” i počnemo da razmišljamo o pojedincima koji su nestali. Postavljanje svakog „kamena” ima cilj da se prolaznici saginjanjem i čitanjem imena simbolično poklone žrtvama nacističkih terora. Do sada je u svetu ugrađeno više od 80.000 „kamena spoticanja”, u oko 30 država, među kojima je i Srbija.

Zagreb je pre tri godine dobio svoj prvi, a današnje postavljanje „kamena” sa imenom Svetozara Milinova ima cilj i da „podseti na borbu protiv mržnje, ravnodušnosti i genocida”, kako su inicijatori ove akcije istakli u najavi.

Tako će u strogom centru Zagreba, u Gajevoj ulici broj 1, i ime Svetozara Milinova podsećati prolaznike na njegov tragičan kraj. Kad već sam hotel „Dubrovnik”, koji je u nazivu nekada imao njegovo prezime, ne čuva sećanje na svog utemeljitelja. I kad, uostalom, ni u udžbenicima istorije ni u kolektivnom pamćenju za ovu istorijsku epizodu nema mesta.

Deset spomen-obeležja u Beogradu

U Srbiji su prva ovakva spomen-obeležja postavljena 5. jula prošle godine, kada je u organizaciji „Haver Srbija”, Saveza jevrejskih opština Srbije i Jevrejske opštine Beograd, obeleženo postavljanje deset „kamena spoticanja”. Time je naš glavni grad postao deo najvećeg decentralizovanog memorijala na svetu.

– Ispred svake zgrade smo u sanduče stavili stanarima jedno pismo sa objašnjenjem o projektu, kao i biografiju osobe čije je ime na kamenu. Nekoliko stanara nas je zvalo da nam zahvali i da nam kaže da im je važno da znaju ko je tu živeo. Trenutno pripremamo dokumentaciju za novu turu „kamena spoticanja” – kaže za „Politiku” Sonja Viličić, osnivač nevladine organizacije „Haver Srbija”.

Prvi „kamen spoticanja” postavljen je ispred kuće u kojoj je nekada živela aškenaska porodica Dajč, roditelji Emil i Avgusta i njihova deca Hilda i Hans. Svi su ubijeni na Starom sajmištu 1942. godine.

D. S.

Matić: Važno je obeležavali toponime koji govore o istoriji Srba u Hrvatskoj

Izuzetno mi je drago što je Srpsko narodno veće za samo godinu dana uspelo da realizuje ideju koju sam pomenuo u svom govoru na komemoraciji u Jadovnu, kaže za „Politiku” Veran Matić, specijalni izaslanik predsednika Srbije za rešavanje pitanja nestalih lica sa Hrvatskom.

„I sam sam negde u to vreme saznao iz tvita istoričara Milana Radanovića o tome da je hotel ’Dubrovnik’ napravila srpska porodica Milinov, koja je stradala u Jadovnu i na Pagu. Pošto odsedam više od 40 godina u ovom hotelu koji se nalazi u neposrednoj blizini prostorija Srpskog narodnog veća, ovakva obeležja mislim da bi pomogla kulturi sećanja, a potom i tolerancije, normalizacije i pomirenja između Hrvata i Srba”, objašnjava Matić.

Dodaje da se ispred hotela nalazi i spomenik Jovana Bakića, čiji je veličanstveni monument u Kamenskoj srušen 1992. godine, a nedavno obnovljen na jedan dan kao umetnički virtuelni projekat. Veoma je važno toponime koji govore o istoriji Srba u Hrvatskoj, obeležavati, čuvati, razvijati narative kako bi se ojačala pozicija srpske manjine i kulture i obrazovanja, ali i kako bi se dokumentovalo istorijsko prisustvo i važan doprinos koji su Srbi dali na ovim prostorima, napominje on.

„Srpsko narodno veće realizuje ovu misiju na najbolji mogući način. Uskoro će biti izgrađen i impozantan Srpski kulturni centar u samom centru Zagreba. Slični centri se grade od Rijeke do Vukovara. I Srbija kao država bi u većem obimu mogla da podrži i pomogne ove važne projekte”, zaključuje Veran Matić.

B. B.

Članak je prenet sa portala politika.rs.