Tešićev “laboratorijum”: Šabac i Vinaverova ogledala

Piše: Snežana Savkić

Ne tako davno imala sam priliku da pročitam izvanrednu knjigu Volframa Ajlenbergera sa naslovom Vreme čarobnjaka: velika decenija filozofije 1919-1929, u kojoj autor iznova oživljava jednu epohu neusporedive intelektualne kreativnosti kad su se prvi put oglasili oni filozofi bez kojih bi današnja filozofska misao bila sasvim drugačija – L. Vigtenštajn, V. Benjamin, M. Hajdeger i E. Kasirer. I dok Ajlenberger, pišući o životnim putevima četvorice nemačkih mislilaca priču usmerava na Pariz kao laboratorijum avangarde koji kipi od kreativnosti, u meni se, istog trenutka, javlja jasna asocijacija: Beograd 1970-ih i 1980-ih godina i književni laboratorijum Gojka Tešića koji na velika vrata srpske književnosti uvodi polemički projekat Avangarda. Priču o Tešićevoj modernizaciji tradicije i književnoistorijskoj šetnji kroz prostore srpske avangarde, ne možemo posmatrati drugačije nego u sadejstvu svih onih aktivnosti koje su pratile njegov rad, a koje su (čini se, neiscrpne), iz godine u godinu, potvrđivale jednu od ključnih Tešićevih misija: književni kontinuitet unutar pluralizma tradicijskih tokova.

DUHOVNO SREDIŠTE: Jedna u nizu ovakvih aktivnosti otpočela je svoj život 2016, kada je ostvarena ideja o duhovnom spomeniku možda najevropskijeg srpskog književnika 20. veka – S. Vinavera. Manifestacija Vinaverovi dani evropske kulture u Šapcu i osnivanje Fondacije Stanislav Vinaver još jednom su Šabac učinili duhovnim središtem koje će nastaviti misiju oživljavanja moderne srpske tradicije kao temeljne duhovne i poetičke paradigme Vinaverove stvaralačke koncepcije. I upravo je potpisnica ovih redova, na ovom mestu, u gradu Šapcu, još jednom upoznala nezaustavljivi književni Tešićev entuzijazam, posve magični kvadrat u kojem su ujedinjeni profesor Tešić, urednik Gojko Tešić, Tešić književni istoričar/antologičar, Tešić, prijatelj.

S jedne strane, Fondacija Stanislav Vinaver (Istraživačko-izdavački centar, u kojem Tešić kao glavni urednik ostvaruje jasnu koncepciju ujedinjenja nacionalnih i evropskih/svetskih modernih vrednosti) u samo četiri godine postojanja, objavila je veći broj značajnih izdanja u nekoliko biblioteka: Konstantinović: hronika Radivoja Cvetićanina (bibl. Epoha); u okviru Vinaverove biblioteke pojavili su se: U krugu Dnevnika o Čarnojeviću Ale Tatarenko i Nemogući zavičaj: režimi čulnosti u pesništvu Miloša Crnjanskog Stevana Bradića (kolekc. Biće i jezik), Avangardistkinje: ogledi o srpskoj (ženskoj) avangardnoj književnosti Žarke Svirčev (kolekc. Avangardologija), Komešaji i ukrštaji: književne ideje i pogledi Stanislava Vinavera Željke Pržulj (kolekc. Vinaveriana) i Vinaverova minđuša Radomira Konstantinovića (kolekc. Vinaverovo ogledalo). U okviru ove fondacije, Gojko Tešić realizovao je još jedan kapitalni projekat, a to su Sabrana dela Radomira Konstantinovića, projekat u nastajanju koji će, sasvim izvesno, omogućiti prevrednovanje i reinterpretaciju književnika i mislioca koji je i dan-danas predmet mnogobrojnih polemika na srpskoj kulturnoj sceni. Ali ono što daje posebnu draž Vinaverovim danima evropske kulture u Šapcu jesu naučni zbornici u okviru posebne edicije Vinaverovo ogledalo, nastali kao rezultat, zasad, četiri naučna skupa u programskom delu manifestacije. Ovi zbornici predstavljaju svojevrsnu antologiju jednog od najvrednijih projekata srpskog moderniteta, i kao da nastavljaju Tešićevu započetu misiju nekadašnjeg Almanaha Vinaver.

VINAVEROV ŠABAC: Tu, u Vinaverovom Šapcu, i jednoj od najlepših biblioteka u Srbiji, imala sam čast da, kao doktorand Filozofskog fakulteta u N. Sadu učestvujem na sva četiri skupa održana u Vinaverovu čast. Kao i manifestaciju u celosti, tako je i ove književno-naučne susrete odlikovalo programsko načelo multimedijalnosti. I dok smo uživali u muzejskim izložbama, koncertima i predstavama, radionicama stripa, otvaranju Vinaverovog trga, ustoličenju književne nagrade Stanislav Vinaver i drugim pratećim programima, sa druge strane, u prostorijama biblioteke upijala su se posve nova otkrovenja Vinavera i njegovog dela u izlaganjima savremenih vinaverologa: Tanje Popović, Milice Vinaver Ković, Gojka Tešića, Save Damjanova, Vladimira Gvozdena, Bojana Jovića, Igora Perišića, Predraga Petrovića, Dragane Bošković, Aleksandra V. Gordića, Žarke Svirčev, Miloša Jocića, Jane Aleksić, Maje Medan, Stevana Bradića i dr…

Videlo sveta: Stanislav Vinaver i francuska kultura bio je prvi skup o Vinaveru održan 2016. Budući da je Pariz i bio jedno od Vinaverovih dominantnih duhovnih uporišta, može se reći da je ova tema bila idealna početna tačka za otvaranje složenog multikulturalnog dijaloga S. Vinavera sa evropskom tradicijom. Pamtim dolazak u Gradsku kuću i prijem tadašnjeg gradonačelnika, Zelenovića, kad smo imali priliku da čujemo i reči F. Petoa, atašea za saradnju i francuski jezik u Ambasadi R. Francuske u Srbiji. Nakon toga, u Šabačkoj biblioteci otvorile su se mnogobrojne teme: Vinaverove apoteoze Francuskoj, mnogoobličja Vinaverovog Pariza, francuska filozofija i nauka u Vinaverovom delu, Vinaverovi prevodi Rablea, kako je Vinaver mislio Evropu?, Vinaverovo čitanje Prusta, kako je Vinaver prešao put od krnjeg francuskog simbolizma do savremenih čitanja? Radoznalo sam pravila beleške… i to je postala tradicija i narednih skupova.

MULTIMEDIJALNA ENCIKLOPEDIJA: Osim 2018, kada skup nije realizovan, usledila su nova otkrovenja i nove teme: u znaku obeležavanja stogodišnjice Oktobarske revolucije održan je naučni skup Plavo nebo nad utopijom: Stanislav Vinaver i ruska kultura (2017); zatim skupovi Stanislav Vinaver u/o srpskoj književnosti, umetnosti i kulturi (2019) i Duša zver, svest: Stanislav Vinaver i nemačka kultura (2020). Zasad, iz štampe su izašla dva zbornika sa održanih skupova, koja su u spoju Vinaverovog nezaustavljivog duha, i Tešićevog izvanrednog uredničkog umeća postali prava multimedijalna enciklopedija srpskog moderniteta.

Ono što nije materijalno zabeleženo, ali je jednako neizbrisivo, jeste sama atmosfera skupova, iz godine u godinu ispunjena dugim diskusijama, probijenim tajminzima, anegdotama i šalama, nadahnućima i dijalozima nastavljenim i van ovih prostorija, u jutarnjim ili poslepodnevnim druženjima… U Šabačkoj biblioteci atmosfera nije mogla biti suvo-naučna… Moglo se osetiti oduševljenje mlađih kolega što su deo jednog ovakvog projekta, nadahnuća i iskustva profesora i naučnih radnika, smele i revalorizujuće, posve nove ocene o Vinaverovom prisustvu u srpskoj kulturi, prijateljska atmosfera, praznik književnosti… Tešićev laboratorijum… Ne mogu zaboraviti dugi dijalog sa prof. Tanjom Popović o Muzičkom krasnopisu koja je nadahnuto govorila o novom spoznanju muzičke umetnosti kroz Vinaveru reč. Bilo je tu prelepog intelektualnog nadahnuća…

Vinaver, “jedan od najvećih simbola evropskog duha srpske kulture i svedok epohalnih revolucionarnih prevrata u Evropi”, figura je koja u srpskoj kulturi ne sme biti zaboravljena, a ključnu ulogu u takvoj misiji odigrao je G. Tešić (uz značajnu finansijsku pomoć i podršku Grada Šapca, kao i drugih institucija koje učestvuju u organizaciji programa). Zaživeo je jedan neponovljivi kulturni događaj, ali i fondacija koja je za samo četiri godine svog postojanja ostvarila izuzetne rezultate sa više aspekata: izdavačkog, naučnoistraživačkog, kulturno-umetničkog, i šire gledano, društvenog… Jedan sasvim novi kulturni prostor, u srcu Vinaverovog grada, sa jasnom tendencijom negovanja pravih vrednosti srpske kulturne baštine, koja ne sme biti zapostavljena!

Tekst je prenet sa portala Novi magazin.