Sabina Klemm: Platforma za dijaloge

Razgovarao: Nikola Marković, Novi magazin

U Muzeju savremene umetnosti Vojvodine u toku je izložba EVROVIZION.CROSSING STORIES AND SPACES institucije za internacionalne odnose u kulturi iz Nemačke – IFA (Institut für Auslandsbeziehungen). Postavka, koja se može pogledati do 27. februara, bavi se aktuelnom društveno-političkom situacijom u Evropi i idejom evropskog identiteta. Realizuje se u saradnji sa Gete institutom Srbije, i deo je programa Novi Sad – Evropska prestonica kulture 2022. O ovom projektu i radu institucije IFA, za Novi magazin govori kustoskinja Sabina Klemm.

Vi ste od 2008. projekt menadžerka za putujuće izložbe IFA. Šta je to što je specifično za te izložbe koje kreirate, u konceptualnom smislu? Koji je njihov zajednički imenitelj?

Da bi se moglo konkretno odgovoriti na pitanje, potreban je jedan ekskurs u rad same institucije. IFA je najstarija njemačka posrednička organizacija za internacionalne odnose u kulturi, koja promoviše i realizuje izložbe širom svijeta. Sa svojih više od 20 stalnih putujućih izložbi IFA stvara suradnje i mreže. Projekti obuhvaćaju različite discipline moderne i suvremene likovne umjetnosti i stvaraju lokalne platforme za razmjene o globalno relevantnim temama – od aktuelnih tema u arhitekturi, fotografiji i dizajnu do Bauhausa i monografskih izložbi Rosemarie Trockel i Wolfganga Tillmansa. Te brojne izložbe, a i umjetnička zbirka IFA, koja obuhvaća 23.000 radova, koje su stvorene tokom dugogodišnjeg rada, reflektuju procese interktulturnog rada same institucije.

Na samom početku bile su koncipirane izložbe njemačkih umjetnika koje promovišu njemačku umjetnost i kulturu u inostranstvu. Ovaj pristup se tokom 1990-ih promjenio. Preispitivanje “njemačke umjetnosti” postalo je prvi put vidljivo u izložbi Kunstraum Deutschland, koja ne predstavljala “njemački umjetnike” već “umjetnost iz Njemačke” – što je za to vrijeme revolucionarno! A sa novim kokreativnim projektom EVROVIZION idemo korak dalje i pokazujemo međunarodne umjetničke pozicije i s tim otvaramo granice i ograničenja.

Šta je na kraju krajeva zajednički imenitelj putujućih izložbi IFA? Možda ta činjenica da novo koncipirane izložbe reflektuju aktualne teme, isprobavaju nove formate i prilagođavaju se što vremenu što prostoru.

Kako je rođena ideja za samu izložbu EVROVIZION, pre nego što je započela njena konkretna realizacija?

Ideja za projekat rasla je postepeno. Tokom dugogodišnjeg rada u IFA imala sam priliku da kao projekt manadžerka produciram i nadgledam brojne putujuće izložbe. To mi je pomoglo da prepoznam jedinstveni potencijal jednog ovakvog projekta. Putovanja nas mijenjaju, zar ne? Upoznavajući druge i drugo suočavamo sa samim sobom i sa postojećim predrasudama. Zašto putujuća izložba i njeni protagonisti ne bi prošli kroz taj identičan proces? Kao rezultat toga stvorena je ideja o formatu koji omogućuje transformaciju. Fokus je bio na stvaranju “praznih prostora” unutar projekta za kokreativne procese i lokalne kontekste. A od samog početka je bilo jasno da je tema Evropa, i da se ona treba preispitati kroz poglede izvan zapada. Prema toma, kao ideja stvorio se prvo format: izložba koja putuje, raste i stalno se mijenja.

Kustosirali ste izložbu sa Sanjom Kojić Mladenov. Kako izgleda proces zajedničkog kustosiranja i na koji način ste u tom smislu donosile odluke?

Saradnja sa Sanjom Kojić Mladenov započela je već kad smo se upoznale početkom 2019. godine, na predstavljanju putujuće izložbe IFA – Kunstraum Deutschland u Novom Sadu. Izložbu smo prezentirali u Muzeju savremene umetnosti Vojvodine, u saradnji sa Gete institutom Srbije. Otputovala sam u Novi Sad da prisustvujem otvaranju s jedne strane i s druge strane da istražim i umjetničku scenu regije za novoplaniranu izložbu. Sjajan rad kustoskinje Sanje Kojić Mladenov i njeno znanje o regiji bili su više nego impresivni. U osnovi, to je već bio početak naše saradnje. Mi, IFA, tada smo pozvali Sanju Kojić Mladenov u Štutgart. Krenule smo veoma brzo u konkretan razvoj koncepta i tema vezanih za Evropu i potom osmislile početnu izložbu. Odabrale smo zajedno sve umjetnike, vršile smo selekciju postojećih radova i podržavale nove produkcije. Svo vrijeme smo u intenzivnom kokreativnom procesu, kako međusobno tako i sa umjetnicima, tehničarima i lokalnim partnerima, i odlučujemo sve skupa. Respekt, povjerenje, otvorenost ka novom i nepoznatom i zajednički cilj vodeća su snaga našeg timskog rada.

Izložba se održava u 12 stanica – na koji način se ona menja u ovom prostornom tranzitu, i šta je to što je specifično za novosadsku stanicu, odnosno postavku u Muzeju savremene umetnosti Vojvodine?

Postavka EVROVIZION mijenja se kroz više faktora. Prije svega, naravno, promjena se stvara kroz same prostorije jer se izložba svaki put prezentuje u drugim prostorima. Ove promjene u suštini nisu ništa novo za jednu putujuću izložbu. Novo je da se ovoj izložbi dodaju (novi) lokalni radovi, koji putuju dalje sa izložbom: radovi umjetnika iz Srbije, Monument: No One is Lost Ivane Ivković i Disturbed Soil Vladimira Miladinovića, biće prikazani i u narednim gradovima i s tim postavljeni u novom lokalnom kontekstu. Nadalje, kad smo koncipirali “početnu izložbu”, uzeli smo u obzir i radove koji su kokreativni i procesualni. Jedan od njih je Pickel Bar umjetničkog kolektiva Slavs and Tatars, koji omogućava dodatni lokalni kontekst – s jedne strane u okviru projekta lokalni mladi akteri mogu dobiti stipendiju i raditi dva mjeseca u ateljeu kolektiva u Berlinu i koncipirati projekte. S druge strane mogu se takođe kreirati i novi projekti u saradnji sa lokalnim akterima, koji u okviru EVROVIZION mogu biti prikazani. Iz Srbije smo zajedno sa kolektivom izabrali mladu kustoskinju Teodoru Jeremić.

Dalji primjer kokreativnog umjetničkog procesa je rad Room to Negotiate Adnana Softića, koji će se kroz razmjenu sa lokalnim akterima tokom turneje mjenjati i rasti. Na kraju bih želila da spomenem i rad umjetnice Johanne Diehl. U izložbi možemo vidjeti njene tri fotografije Braclav, Souskiou, Cyprus (South) i Karavas/Alsançak, Cyprus (North). Ta serija fotografija takođe će rasti kroz putovanje: Diehl će u izabranim gradovima istraživati prostore, koji će takođe biti vidljivi u njenim novim fotografijama. Ovaj “arhivski karakter” putovanja imaju i magazini i veb-stranica projekta. U saradnji sa lokalnim protagonistima, za svaki grad će se izdati novi lokalni časopisi, a sama veb-stranica reflektuje procesualnost projekta. Tako da će i Novi Sad biti vidljiviji kroz radove, magazin i veb-stranicu.

Kao jedan od ciljeva izložbe istaknut je “kontinuirani razvoj prostora za dijalog”. Koja su to polja dijaloga iz perspektive umetničkog rada, odnosno izložbene postavke EVROVIZION?

Odgovor na ovo pitanje se u suštini nalazi u mom prethodnom odgovoru. Mogu samo još dodati da “prostore za dijalog”, sa jedne strane, omogućujemo unutar izložbe kroz raznorazni program i umjetnička dijela, no taj prostor nije obavezno povezan sa fizički postojećim prostorom izložbe. Jer on se stvara gdje i kad god se osobe s različitim znanjem ili iz različitih kultura sretnu i razgovaraju o značenjima u kontekstu projekta. S tim nastaju novi prostor i novi sadržaji, koji su u srži pak dinamični. Prema tome sam projekat EVROVIZION može se smatrati kao jedna polazna tačka za stvaranje dijaloga, a kroz putovanje stvaraju se kontinuirano i novi sadržaji, koji mogu biti vidljivi u izložbi.

Ako posmatramo balkanske prostore kao poluperiferiju, u kakvom je ona odnosu sa centrom i na koji način taj odnos tematizuju radovi na ovoj izložbi?

Te takozvane poluperiferije i mjesta različitosti su zanemarena u mnogim međunarodnim teorijskim debatama i izložbenim praksama, a EVROVIZION nastoji rasvijetliti te manje vidljive i marginalizirane geopolitičke i kulturne prostore, a posebnu ulogu ovdje imaju mjesta jugoistočne/istočne Evrope, kojima i Balkan pripada. Umjetničke pozicije, koje su prezentirana u izložbi, rasvijetljuju kroz raznorazne aspekte tu temu: porijeklo i identitet (Nevin Aladağ), lično sjećanje i kolektivno vjerovanje (Igor Bošnjak), priče i mitologije (Vajiko Chachkhiani), politika sjećanja i neoliberalnog rukovanje traumom (Lana Čmajčanin), prisutnost odsutnog (Johanna Diehl), lična iskustva i kolektivno pamćenje (Petrit Halilaj), dekonstrukcija i rekonstrukcija rodnih uloga (Ivana Ivković), preispitivanje kolektivnog pamćenja (Vladimir Miladinović), mehanizam radikalizacije (Henrike Naumann), kolonijalna prošlost, sadašnjost i budućnost (Janine Jembere), posthumana mitologija i arheologije budućnosti (Emilija Škarnulytė), kolektivna samoemancipacija potlačenih žena (Selma Selman), jezik, ritual i identiteti (Sloveni i Tatari) i istorijsko i političko pamćenje (Adnan Softić). Kao jedan primjer mogu istaći rad Balkangreuel – Okrutnost Balkana umjetnice Lane Čmajčanin, koji konkretno tematizuje Balkan. Njen instalativni rad kombinuje bečki toile de jouy stil s motivima uzetim iz grafičke mape Balkangreuel iz 1909. godine, koja je usko povezana sa Austrougarskom aneksijom. Na motivima su scene u kojima balkanski vojnici čine varvarska dela, uključujući brutalne napade na žene. Stim Čmajčanin oslikava stvaranje predrasuda i otkriva mehanizme iza navodno civilizovane samoreprezentacije i nedvosmislene različitosti naroda Balkana.

Izložba se bavi aktuelnom društveno-političkom situacijom u Evropi i idejom evropskog identiteta. Šta je za vas “evropski identitet” i koji njegovi aspekti su vam bili ključni iz pozicije promišljanja izložbe?

EVROVIOZION nastoji rasvijetliti manje vidljive prostore, koje kroz svoju kompleksnu istoriju, multikulturalnost, etničke i religiozne diverzitete i kroz transformativne procese, kroz koje prolaze, imaju važnu ulogu u preispitivanju i stvaranju zajednica. Nadamo se da ćemo kroz putovanja izabranih gradova – Sarajevo (Bosna i Hercegovina), Novi Sad (Srbija), Nikozija (Kipar), Atina (Grčka), Varna (Bugarska), Tbilisi (Gruzija), Kišinjev (Moldavija), Brisel (Belgija), Krakov (Poljska), Kalinjingrad (Rusija), Viljnus (Litvanija) – imati na kraju zbirku raznoraznih priča i tako dublje preispitati tu takozvanu ideju evropskog identiteta.

U trenutku kad je deo putujuće izložbe već realizovan, kako vidite njen razvoj od početne ideje do danas, da li ste i lično osetili ili uočili neke nove teme koje na početku možda nisu bile u fokusu?

Drago nam je da se EVROVIZION kroz lokalni kontekst već sad osamostalio, promjenio i da služi kao platforma za dijaloge. Izložba funkcionira kao biotop koji prolazi kroz različite simbioze i stvara nove organske elemente. Ona se mjenja i mi kroz nju. Uvidjela i naučila sam dosta toga, a lično su me raznorazni razgovori dodirnuli i otvorili mi nove poglede. Stanje izbjeglica u ovoj regiji, a s tim i diskurs o granicama Evropske zajednice, i uticaj pandemije na rast nacionalizma su daljnje relevantne teme. Pošto projekat putuje idućih šest godina, postoji mogućnost da i te teme budu dio diskursa, no to je ovisno o lokalnim kustosima i umjetnicima.

Šta će nas čekati na poslednjoj stanici u Berlinu i da li ta postavka predstavlja svojevrsni epilog putovanja?

Ne znamo šta nas čeka jer je sve neprevidljivo i sve je u procesu i u transformaciji, što je i naš cilj. Činjenica je pak da će na kraju turneje biti prezentirana jedna, od početne, drugačija izložba, skupljajući priče, prolazeći kroz prostore jugoistočne Evrope. Pretpostavljamo da će se u Njemačkoj otvoriti novi diskursi a možda i pokazati neka nova slika Evrope, koja nam je dosad bila nepoznata.

Tekst je prenet sa portala Novi magazin.