Rasizam nije stvar ličnih predrasuda i stereotipa

Piše: Ivana Pejčić, Novi magazin

Oni koji su siromašni i nemaju ispunjene osnovne uslove za dostojanstven život, teško da mogu da se posvete obrazovanju, a oni koji nemaju diplome i stečena zvanja, teško će naći bolje poslove koji bi omogućili veće plate i bolji život, izlazak iz vrzinog kola siromaštva, kaže filozofkinja Maja Solar odgovarajući na pitanje Novog magazina zašto su Romi i Romkinje u začaranom krugu obrazovanja i siromaštva.

“Ideja Foruma Roma Srbije na temelju koje je nastala Platforma za romski aktivizam, prije svega, bila je povezivanje progresivnih aktera u romskom aktivizmu radi jačanja kolektivne borbe za zajedničke ciljeve. Raštrkanost romskih aktivistkinja i aktivista, kao i nedostatak objedinjujuće ideje šta bi zapravo bio emancipatorski romski aktivizam, koja su njegova temeljna načela, kakve su organizacione forme moguće it.sl., iziskivalo je propitivanje same ideje aktivizma, ponovno promišljanje odnosa teorije i prakse, dosega i ograničenja delovanja kroz NVO sektor, te rekonceptualizaciju politike, kulture i identiteta. To smo uspeli da sažmemo u zajednički napisanom dokumentu pod nazivom Platforma za romski aktivizam, kao i kroz zbornik tekstova koje su pisali polaznice i polaznici programa, pod nazivom “Romski aktivizam: realiteti i mogućnosti”, objašnjava Solar.

Šta su dugoročni, a šta kratkoročni ciljevi romske platforme?

Ono što bi se moglo nazvati kratkoročnim ciljevima je već ispunjeno: povezali smo se, zajednički smo sedeli za istim stolovima i razgovarali šta nam je činiti, učili jedni od drugih kroz radionice, predavanja i kreiranje onlajn liste komuniciranja, napravili dokument Platforme za romski aktivizam i zbornik tekstova o temama koje smo smatrali važnima. Ono što bi bilo dobro da proiziđe iz ove Platforme, a što bi se moglo svrstati pod dugoročne ciljeve, jeste usmerenija zajednička borba romskih i neromskih aktera kroz horizontalno umrežavanje svih grupa koje se bore protiv različitih oblika opresija, potčinjavanja, unižavanja i eksploatacije. U konačnici, cilj je i nastanak romskog pokreta koji bi se formirao “odozdo”, u samoorganizaciji najsiromašnijih romskih zajednica i solidarno povezan sa svim drugim progresivnim grupama koje se bore protiv istih ili sličnih nepravdi, jer bi snaga ovog pokreta proizvela transformaciju sistema i omogućila bolji život za sve ljude.

Da li je jedno od rešenja da se romska zajednica politički angažuje i da sama bira one koji će je predstavljati u političkoj sferi?

Pripadnici i pripadnice romskih zajednica bi svakako trebalo da se politiziraju. Međutim, shodno određenju politike koje zastupamo u Platformi, a koje nije redukovano na parlamentarnu politiku, to bi značilo političko organiziranje na svim frontovima: i kroz progresivne partijske i kroz vanparlamentarne oblike angažmana, kroz različite institucije, grupe, pokrete, pa i kroz umjetnost i kulturu.

Koji su problemi tematizovani kroz publikaciju, a samim tim uočeni u životu?

Teme o kojima pišu romski aktivisti i aktivistkinje tiču se: komparativnog pristupa romskom aktivizmu u vrijeme jugoslovenskog socijalizma i kapitalizma; problema zdravstvene zaštite koji proizilaze iz nemogućnosti posedovanja zdravstvene kartice; problema koji proizilaze iz prekarnog, potplaćenog i preobimnog posla pedagoških asistenata/kinja; začkoljice u vezi sa besplatnom pravnom pomoći; nemogućnosti civilnog sektora da izdrži količinu posla koja je natovarena na njegova nejak) leđa jer država ne obavlja svoj posao; problema i ograničenja lokalnih akcionih planova; nedovršenosti projekta normiranja romskog jezika, kao i drugih primjera zanemarivanja romske kulture; poseban položaj Romkinja koje trpe orodnjeno-rasijaliziranu diskriminaciju itd.

Ko je učestvovao u izradi tekstova za publikaciju? I kako su izabrane teme?

Tekstove je pisalo sedmoro učesnika/ca programa iz različitih gradova u Srbiji u kojima ili u čijoj blizini postoje romska naselja kao što su Bor, Niš, Novi Sad, a koji su aktivni na terenu, u kontaktu su sa ljudima iz podstandardnih romskih naselja, te najbolje poznaju njihove probleme i potrebe.

Također, u publikaciji su i prilozi predavača, prof. dr Đokice Jovanovića i dr Zorana Tairovića. Autori/ke su sami birali teme na osnovu problematika koje su se promišljale na radionicama.

Koje su date smernice za rešavanje detektovanih problema?

Aktivisti/kinje su pored kritičkog pristupa aktuelnoj situaciji zaista dali i brojne prijedloge za rešavanje problema depriviranih Roma/kinja, poput, primjerice: regulacije radnog statusa sakupljača sekundarnih sirovina (što je jedan od najčešćih poslova pripadnika/ca romskih zajednica) u javnom sektoru reciklaže; omogućavanja sindikalnog organiziranja formalno i neformalno zaposlenih, kao i nezaposlenih; nediskriminišućeg obaveštavanja pripadnika romskih zajednica da su oslobođeni plaćanja participacije u zdravstvu; sistematizacije i normiranja već postojećih profesija pedagoških asistenata/kinja, zdravstvenih medijatora/ki i romskih koordinatora/ki kao sigurnih profesija s punim radnim vremenom i dostojanstvenom platom.

Dalje, kreiranje plaćenog i sigurnog posla pravnih medijatora/ki koji bi odlazili u podstandardna naselja i edukovali ljude razumljivim jezikom o njihovim pravima, te im pomagali u rešavanjima pravnih pitanja; kampanja sa propagandnim materijalima u formi video-snimaka, brošura, stripova i slično, koje bi edukovale i obaveštavale romske i neromske zajednice o načinima rešavanja problema; formiranja romskih katedri na fakultetima, formiranja i održavanja romskih kulturnih centara diljem Srbije; konkretnih koraka koje bi država mogla da preduzme u pravcu rešavanja problema romskih zajednica, a koji ne bi bili samo prazno slovo na papiru, protokolarne izjave…

Zašto nema sistemskog vakcinisanja i zdravstvene zaštite romske zajednice u Srbiji?

Rasizam nije samo stvar individualnih predrasuda i stereotipa, već je on u kapitalističkim društvima integralni dio sistema: kapitalizam koristi sve moguće načine da bi se ljudi potčinjavali, disciplinirali i da bi se pretvorili u jeftinu formalnu i neformalnu radnu snagu od čijeg rada nastaju profiti za gazde. To pokazuju i zdravstvene institucije koje su napravljene tako da ne omogućuju ni osnovne administrativne i druge)uslove da bi Romi i Romkinje i drugi potčinjeni imali slobodan pristup javnom zdravstvu, već se rasijalizirane prakse i ponašanja neprekidno perpetuiraju.

Recimo, poznati su brojni slučajevi prisilnih sterilizacija Romkinja kroz istoriju, ne tako davnu, a još postoje i tzv. romske sobe za romske porodilje – da bi se segregirale od bijelih žena”! Državni nemar prema romskim zajednicama u vrijeme pandemije je znakovit: ne samo da nisu rešeni ni najosnovniji infrastrukturni uvjeti poput dostupnosti pijaće vode, struje, higijenskih sredstava, nutritivno vrijedne hrane koja bi jačala imunitet, već je sav teret pomaganja opet prebačen na potkapacitirani civilni sektor i humanitarne akcije. Ogroman broj ljudi (ne samo siromašnih Roma/kinja, već siromašnih uopšte, potom migranata/kinja, beskućnika/ca i drugih koji zauzimaju najniže prečke na društvenoj lestvici) prepušten je sam sebi, pa i po cijenu da nestanu, jer ih sistem i tretira kao da su apsolutni višak.

Rezultati uvođenja zdravstvenih medijatora su skromni, kako se omanulo?

Profesija zdravstvenih medijatora još nije sistematizovana, osmišljena je kao zvanje samo za žene – što također ima esencijalizirajuću i naturalizirajuću funkciju, kao da su rad brige, njege i skrbi o deci, starijima, bolesnima i onemoćalima nešto što “prirodno” obavljaju žene – premali je broj zaposlenih zdravstvenih radnika/ca koji bi trebalo da pokrivaju ogroman broj ljudi u naseljima. Premalo su plaćeni, manje od “minimalca”, posao je na određeno vrijeme, samo na godinu dana, dakle nesiguran, a za razliku od pedagoških asistenata/kinja koji već neko vrijeme imaju svoja strukovna udruženja koja se bore za svoja prava, zdravstveni medijatori/ke još uvijek nemaju, pa su promjene još sporije.

Napomena: Na molbu sagovornice, koja je rođena u Zagrebu, a živi i radi u Novom Sadu, u tekstu su i ekavica i ijekavica jer smatra da je politički i emotivno važno da bude vidljiva mešavina obe varijante jezika

Tekst je prenet sa portala Novi magazin.