Neprevedena dela – Mišel Pero: Feminizmi…

Piše: Mirjan M. Nadrljanski. Izvor: Novi magazin

Mišel Pero (1928), francuska je istoričarka, profesorka emerita savremene istorije na Univerzitetu Pariz-Didro, aktivistkinja za ljudska i prava žena. Na Sorboni, završava studije istorije kod Ernesta Labrusa, kod koga je i doktorirala iz oblasti istorije radničkih pokreta. Priključuje se 1955. Komunističkoj partiji Francuske (PCF), ubrzo nakon početka Alžirskog rata, očekujući da će se PCF energično suprotstaviti zvaničnoj ratnoj politici. Sa grupom intelektualaca, osniva 1958. drugi Odenov komitet, sa ciljem rasvetljenja sudbine Morisa Odena, žrtve torture francuske vojske u Alžiru. Aktivno učestvuje u majskim dešavanjima 1968. Na Univerzitetu Pariz VII, osniva kurs iz studija istorije – Imaju li žene istoriju?, sa inicijalnim pitanjem: da li pored istorije žene/žrtve ili istorije pobune postoji i treće? Godinu dana kasnije sa F. Baš, osniva Grupu za ženske studije. Potpisuje 1979. Deklaraciju 34 istoričara protiv revizionizma i negacionizma. Dugogodišnja je saradnica dnevnog lista Liberasion. Uređivala je vodila emisiju Istorija ponedeljkom na radiju France Culture. Sa R. Badinterom, 1986. organizuje nastavu iz istorije kaznenog sistema Francuske. Dobitnica je nagrade Simon de Bovoar (2014) i nosilac je odlikovanja Legije časti (2021).

Među delima Mišel Pero, izdvaja se petotomna Istorija žena u zapadnom svetu, od antičkog doba do 20. veka, koju uređuje sa akademikom, istoričarem Ž. Dibijem (1990-91), Žene ili tišina istorije (1998), Moja istorija žena (2006), Istorija prostorije (Nagrada Femina za esej, 2009), Radnička melanholija (2012), Put žena (2019), Sloboda, jednakost, bratstvo (sa S. Fleri i M. Ozuf, 2021), Tuga je zid između dva vrta (sa V. Tamzali, 2021). Živi i radi u Parizu. Sa svojim bivšim studentom, novinarom i piscem Eduardom Kastiljom, ove godine, objavljuje Vreme feminizama (Michelle Perrot / Eduardo Castillo: Le temps des féminismes, Grasset, Pariz 2023). Knjiga je proistekla iz serije razgovora, započete još 2021, sa brojnim pitanjima, koja upućuju na različite aspekte feminizma – od definicije i istorije, do značaja i uloge u savremenom društvu.

FEMINIST(KINJ)A SE NE RAĐA, FEMINIST(KINJ)A SE POSTAJE: Možda bi analogija sa stavom Simon de Bovoar (1949): „Žena se ne rađa, žena se postaje“, mogla da bude polazna tačka, ali i zaključna misao u interpretaciji dela Mišel Pero – slojevitog, hiperlinkovanog pregleda nastanka i evolutivnosti ideja i pokreta. Nakon pariske 1968, koja je pokrenula interes za istraživanje prava marginalizovanih i nevidljivih (pa tako i prava žena), izrasta feminizam u Francuskoj – ideja i pokret.

Mišel Pero istražuje aspekte feminizma, teorije i istoriju od analize fenomena, preko autobiografskih detalja, do istorijskih metoda, uključujući i koncept ego-istorije Pjera Nore, preko socioloških i lingvističkih istraživanja, do psiholoških i političkih implikacija pokreta i ideja. Ovo kompleksno delo, nikako nije (samo) antropološka analiza strukture, koja traje u vremenu, ono je pokušaj sagledavanja društva i tokova: „Sedamdesete i osamdesete su bile godine previranja, tokom kojih se sve dovodilo u pitanje. Te su godine nazvane nova istorija, upravo zbog raskida sa ekonomskom i društvenom istorijom. Tražili smo nove izvore, bavili smo se novim i drugačijim temama… pre svega, postavljali smo nova pitanja. Da li žene imaju istoriju? Posle izvesnog vremena, odgovor je glasio: Da“. Pero, Bok i Šmit-Pantel, pokrenule su 1973. kurs na Univerzitetu Pariz VII, za dodiplomske i doktorske studije. U Marseju, I. Knibieler pokreće studije istorije materinstva: kako pomiriti materinstvo i feminizam? U Tuluzu R. Trampe sa saradnicama inicira kurs: Žene, feminizam i društvene nauke. Istorija žena, od pre pola veka, izučava se na francuskim univerzitetima, ali ne i u gimnazijama i školama.

Razmatrajući koncepte feminizma: univerzalni i diferencijalni, Mišel Pero postavlja pitanje značenja univerzalnog, posebno u kontekstu tumačenja univerzalnog principa: „Ljudi se rađaju i žive slobodni i jednaki u pravima“. Filozofi iz doba prosvetiteljstva, naročito Ruso, bili su izričiti u stavu da razlika između muškarca i žene proističe iz prirodnih razlika, koje ih opredeljuju ka različitom: muškarce ka javnoj sferi, žene ka porodici. Revolucionarna misao, univerzalna u svom principu, u kontekstu vremena, kada nastaje, razdvaja muškarce i žene. Nasuprot, stavovi Simon de Bovoar o postajanju žene (pa tako i muškarca), isključuju biološku/genetsku dimenziju, svodeći je na materijalizam.

Podsećajući na brojne ličnosti, koje su obeležile istoriju žena/feminizma, Mišel Pero pominje Žizel Halimi („… reči uvek ‘prevode’ ideologiju. Dopustiti određenu reč, znači tolerisati“), čije su advokatske kompetencije i neverovatna hrabrost, doveli, između ostalog i do utemeljenja zakona o pravu na abortus i silovanju kao krivičnom delu; Benoat Grul, spisateljicu i predsednicu Komisije za formiranje imenica ženskog roda; Elizabet Badinter, filozofkinju, istoričarku i aktivistkinju za prava žena, koja se zalagala za autentični francuski feminizam, kao i Vasilu Tamzali, spisateljicu, pravnicu i aktivistkinju, koja se sa 17 godina borila u ratu za nezavisnost Alžira, a u proteklih pola veka, bori se za oslobađanje žena u Magrebu, uključujući i borbu protiv svođenja žene na nivo objekta u očekivanoj manifestaciji religioznosti.

SLOBODA, JEDNAKOST, SESTRINSTVO: Kroz analizu ideja i pokreta, Mišel Pero definiše i sebe: „Ja sam istoričarka i feministkinja. Nijansa je veoma važna: ja nisam istoričarka-feministkinja i ne služim cilju, čak i ako je feminizam odigrao veoma značajnu ulogu u mom životu. Odbijam ideju da istorija služi bilo kom cilju“. Može li istorija da bude subjektivna? Pitanja, koja istoričari (sebi) postavljaju, vode ih u istraživanju. Šta sve mogu da budu izvori i da li su isti za sve periode istraživanja? Pored pisanih, mogu li se uzeti u obzir i predmeti iz svakodnevnog života i umetnička dela, koja svedoče o životu i ulozi žene u društvu? „Istoriju su pisali muškarci, sa muškim pogledom, skrivajući žene u tišini i zaboravu. Ideja ponovnog uvođenja žena u istorijske okvire, nije samo feministički pristup. To je najpre i naročito zahtev istine“. Šta je bila istina za nepravedno zapostavljenu i gotovo potisnutu iz istorije umetnosti, slikarku Artemiziju Đentileski u 17. veku – žrtvu nasilja, koja je preživela i silovanje, a iza sebe je ostavila remek dela italijanskog baroka ili za talenat impresionistkinje Bert Morizo i njen uticaj na Manea…

NOVINARKE S KRAJA 19. VEKA: Novinarstvo je, krajem 19. veka postalo jedan od domena u kome su žene mogle da realizuju svoju profesionalnu afirmaciju. Margerit Diran, pozorišna glumica, novinarka i sifražetkinja, osniva 1897. dnevni list sa provokativnim nazivom La Fronde (praćka / antimonarhistička revolucija), u kome su pisale novinarke, političarke i aktivistkinje poput poznate anarho-komunistkinje Karolin Remi (Severin), koja se borila za pravo glasa žena, pravo na abortus i razvod. List su su uređivale, vodile i plasirale na tržište – isključivo žene. Uredničkoj politici lista (u vreme suđenja Drajfusu), antisemitizam je bio stran. Francuski feminizam pre 1914, u mnogome se oslanjao na ulogu žena, pripadnica jevrejske i protestantske manjine, koje su brzo stvorile svest o položaju žena u društvu, kao o položaju manjine. Ujedno, u obzir bi trebalo uzeti i značaj, koji je katolička crkva imala na ulogu žena u društvu, u tada već laičkoj Francuskoj.

PUT(EVI) KA AFIRMACIJI: „… sve navedeno, ne može se odvojiti od opšte analize. U svakom periodu, trebalo bi sagledati mesto muškarca i žene, ulogu jednih i drugih, njihovu moć, zanimanja, kao i ono što ih razdvaja – razlike ili ono što ih spaja…“ Za Mišel Pero, posebno je zanimljiva analiza razlika, koja podjednako dobro može da prikaže činjenice u istoriji muškaraca i istoriji žena. Šta je do postojanja razlika dovelo i učvrstilo ih u viševekovnoj istoriji, koja je, ipak – istorija jednostranog? Jedan od važnih aspekata utemeljenja dominacije muškarca je i religija. Ne postoji ni jedna religija (pa čak ni filozofski sistem), koji ne promoviše muški princip kao dominantan. Solidne, dobro organizovane, argumentovane, religije su postale utemeljenje dominacije nad ženama. Oslobađanje od religioznosti, postaje tako i oslobađanje od institucionalizovanog oblika dominacije. Princip laiciteta, postao je, bar u Francuskoj, princip feminizma!

Pre osvajanja prava glasa žena, socijalistički premijer Leon Blum, imenovao je 1936. čak tri državne sekretarke: S. Brunšvik, S. Lakor i I. Žolio-Kiri, ali za pravo glasa u Francuskoj, čekalo se do 1945. U posleratnoj skupštini, bilo je pet do šest odsto žena, uglavnom vezanih za pokret otpora, broj, koji je sveden na jedan do dva procenta. Tako je 1974, Simon Vej, kao ministarka zdravlja predložila zakon o abortusu, u skupštini, koju su u apsolutnoj većini, činili poslanici/muškarci! U okviru lokalne vlasti, većinu savetodavnih uloga imaju žene, ali većinu gradonačelnika, sa izuzetkom gradonačelnice Pariza, čine muškarci. Žene su imale ministarska mesta u Vladi, ali je tek 1991. prva premijerka Francuske postala Edit Kreson. Sa razmakom od tri decenije, Vladu Francuske vodi Elizabet Born. Novinarka i nekadašnja ministarka kulture u Vladi Rejmona Bara, državna sekretarka za prava žena, Fransoaz Žiru, šaljivo je konstatovala: „Žena će zaista biti jednaka sa muškarcem kad se na neko važno mesto bude postavila nekompetentna žena“. Svedoci smo da ni to nije garancija jednakosti!

Tekst je prenet sa portala Novi magazin.