Iznuđeni kompromis

Piše: Jelka Jovanović, Izvor: Novi magazin

Onom koga su zmije ujedale, svaki paragraf je – opasan. Posebno u Srbiji i u medijskim zakonima koji su prethodnih dana postali prva tema. Istine radi, odmah na početku valja reći da su ovu nezaobilaznu temu lansirali vlast, s jedne strane, nenadanim i neovlašćenim izmenama, a sa druge moćni operatori, pre svega SBB, koji su izmenama bukvalno unetim preko noći u Nacrt zakona o elektronskim medijima mogli biti ozbiljno oštećeni.

Pojam medija

Medij je sredstvo javnog obaveštavanja koje rečima, slikom, odnosno zvukom prenosi urednički oblikovane informacije, ideje i mišljenja i druge sadržaje namenjene javnoj distribuciji i neodređenom broju korisnika.

Pod medijem se u smislu ovog zakona naročito podrazumevaju dnevne i periodične novine, servis novinske agencije, radio-program i televizijski program i elektronska izdanja tih medija, kao i samostalna elektronska izdanja (uređivački oblikovane internet stranice), a koji su registrovani u Registru medija u skladu sa ovim zakonom.

Medij mora biti registrovan u Registru medija. Upis u Registar medija ne utiče na svojstvo medija.

Medij nema svojstvo pravnog lica.

Protest je donekle urodio plodom mada su i tokom prethodne burne sedmice sve ostale stavke dva ključna medijska zakona – čeka se i onaj o javnim servisima – ostale van žiže interesovanja. Ne samo široke javnosti, koja nije ni previše zainteresovana, već i stručne, pa i političke, ako se izuzme poseban interes za rad Regulatornog tela za elektronske medije (REM).

No, iako je vlast sebi dala ogroman luft kasneći i više godina, pa onda zbrzala rad, utisak je da oni kojih se Zakon o javnom informisanju i medijima i Zakon o elektronskim medijima najviše tiču – građani – uopšte nisu bili na horizontu predlagača zakona.

KOMPROMIS: „Današnji sastanak o nacrtima medijskih zakona, na kojem su učestvovali predstavnici Misije OEBS-a, Delegacije Evropske unije, ambasade Kraljevine Norveške, Vlade Republike Srbije, Ministarstva informisanja i telekomunikacija, predstavnici radnih grupa, kao i predstavnici novinarskih i medijskih udruženja, obeležio je značajan napredak u usaglašavanju stavova o Zakonu o javnom informisanju i medijima i Zakonu o elektronskim medijima, saopšteno je iz Vlade Srbije u utorak nakon sastanka.

Sastanak je, podsetimo, usledio nakon što je sedmicu dana ranije obelodanjeno da je u Nacrt iznenada, mimo konsultacija, ubačeno nekoliko stavova koji menjaju položaj medijskih kuća, posebno najmoćnijih, a i državi širom otvaraju vrata da bez daljeg kršenja zakona osniva medije. Što po važećem zakonu nije bilo moguće formalno-pravno, ali jeste u praksi, što je vrlo intenzivno dokazao Telekom.

No, na intervenciju OEBS-a stopirano je brzopotezno usvajanje nafilovanih zakonskih predloga, pa je došlo do višesatnog češljanja i usaglašavanja. Ili, kako neki vole da kažu, kompromisa. Među učesnicima, a oni su listom kod domaćina ambasadora Misije OEBS-a u Srbiji Jana Bratua bili su: premijerka Ana Brnabić, ambasador Evropske unije u Srbiji Emanuel Žiofre, ambasadorka Kraljevine Norveške Kristina Melos, te predstavnici UNS-a, NUNS-a, ANEM-a, Saveta za štampu, Asocijacije onlajn medija, Udruženje RAB Srbija, SINOS-a i Lokal presa. 

„Učesnici su temeljno razmotrili sve članove oba nacrta zakona, pa „kroz konstruktivan dijalog postignut je visok stepen saglasnosti o tekstovima nacrta zakona, dok su sporna pitanja koja su postojala – razjašnjena“.

Preciznije, navodi se iz kabineta premijerke: „Svi učesnici sastanka su se složili da tekstovi nacrta zakona finalno usaglašeni na današnjem sastanku predstavljaju korak u pravom smeru ka uređenju medijske scene u Republici Srbiji. Proces razmatranja sproveden je na inkluzivan način, uz razumevanje među svim stranama, što je rezultiralo saglasjem svih učesnika sastanka. Ovo predstavlja značajan iskorak u odnosu na postojeću zakonsku regulativu.“

Dodaje se da uz određene rezerve pojedinih medijskih i novinarskih udruženja, prema pojedinim predloženim rešenjima, dogovoreno je da se oba nacrta zakona proslede na usvajanja na narednoj sednici Vlade Srbije.

„Novi zakoni će dalje učvrstiti temelje za unapređenje medijske scene, uz jačanje uloge medija kao čuvara demokratskih vrednosti u društvu.“

Pravo novinara

Pravo novinara na objavljivanje tvrdnji i iznošenje stavova i mišljenja

Član 56.

Novinaru ne može prestati radni odnos, umanjiti se ugovorena zarada ili ugovorena naknada za rad, niti se na drugi način staviti u nepovoljniji položaj zbog toga što je u mediju objavio istinitu tvrdnju ili izneo mišljenje, kao ni zbog toga što je svoje mišljenje izneo van medija kao lični stav.

Novinaru ne može prestati radni odnos, umanjiti se zarada, ni pogoršati položaj u redakciji zbog odbijanja da izvrši nalog kojim bi kršio pravna i etička pravila novinarske profesije.

Pravo novinara na autentičnost priloga

Član 57.

Tekstovi, članci, prilozi i drugi medijski sadržaji, osim saopštenja, izjava trećih lica i servisnih informacija moraju biti potpisani imenom i prezimenom autora ili grupe autora.

Prilog novinara čiji je smisao izmenjen u uređivačkom postupku ne sme se objaviti pod njegovim imenom bez njegovog pristanka.

Novinarska tajna

Član 58.

Novinar nije dužan da otkrije izvor informacije, osim podataka koji se odnose na krivično delo, odnosno učinioca krivičnog dela za koje je kao kazna propisan zatvor u trajanju od najmanje pet godina, ako se podaci za to krivično delo ne mogu pribaviti na drugi način.

KONKRETNO: Uvod podugačak jer jasno oslikava zadovoljstvo državnih aktera, koji su pristali da nešto od ubačenog izbace – što je I bila „navlaka“, namera, kako smatra predsednik NUNS-a Željko Bodrožić. Dakle, sporni stavovi u članu 122 Nacrta Zakona o elektronskim medijima, prema kojima je bilo predviđeno da će REM određivati cenu koju će kablovski operatori plaćati za redistribuciju programa nacionalnih televizija, biće obrisani iz finalne verzije dokumenta. 

Drugi naknadno dodati stav u članu 112 prema kojem je trebalo da se na prva dva mesta nalaze programi javnih servisa, a potom nacionalne televizije Pink, Hepi, B92 i Prva takođe je izmenjen na zahtev medijskih udruženja. Kompromis kaže, operatori će na kanalu 0 imati servisne informacije, na broju 1 javni servis, a onda redosled po svom izboru.

Sporni stavovi u članu 122 Nacrta Zakona o elektronskim medijima, prema kojima je bilo predviđeno da će REM određivati cenu koju će kablovski operatori plaćati za redistribuciju programa nacionalnih televizija su izbačeni, saopštili su za iz medijskih udruženja.

Takođe, napola su se našli kod izbora novih članova novog REM-a; Regulatorno telo se neće birati kao do sada, ostavljeno je vreme da određeni članovi REM-a završe svoj mandat ili da podnesu ostavke, a zatim će biti izabrani drugi članovi. Što, pošteno rečeno ovako sročeno deluje kao ona stara „mož’ da bidne, ali ne mora da znači“. 

Telekom, međutim, vlast nije dala, pa će ovo preduzeće i ubuduće moći da osniva medije, s tim što to više neće protivzakonito kao do sada.

Pretpostavka nevinosti i ispravka

U cilju zaštite ljudskog dostojanstva, kao i nezavisnosti, ugleda i nepristrasnosti suda ili drugog nadležnog organa, niko se putem medija ne sme označiti učiniocem kažnjivog dela, odnosno krivim ili odgovornim pre pravnosnažnosti odluke suda.

Glavni urednik dužan je da ispravku objavi bez odlaganja, a najkasnije u drugom narednom broju dnevnih novina, odnosno u drugoj narednoj dnevnoj emisiji od prispeća presude da se objavi ispravka.

Ako se informacija koja se ispravlja odnosi na učesnika u izbornoj kampanji, ispravka se objavljuje u prvom narednom broju, odnosno prvoj narednoj emisiji od prispeća presude da se objavi ispravka.

NOVAC: Samoregulatorno telo Savet za štampu prvi put pojavljuje u zakonodavstvu i to kao jedan od važnih aktera u kriterijumima za raspodelu budžetskih sredstava za projektno sufinansiranje proizvodnje medijskih sadržaja. Naime, odluka Komisije za žalbe Saveta za štampu biće jedno od merila u dodeljivanju sredstava, kaže zakon. Doduše, postoje i „olakšavajuće“ okolnosti, pa nema garancija da neće biti nastavljena dosadašnja praksa, posebno na lokalu, da se novac daje bliskim medijima.

Zakonom je, kao kontrolna mera, uvodi i Jedinstveni informacioni sistem za sprovođenje i praćenje sufinansiranja projekata u oblasti javnog informisanja, uz niz obaveza medija.

Regulatorno telo se neće birati kao do sada, ostavljeno je vreme da određeni članovi REM-a završe svoj mandat ili da podnesu ostavke, a zatim će biti izabrani drugi članovi. Što, pošteno rečeno, ovako sročeno deluje kao ona stara „mož’ da bidne, ali ne mora da znači“

IZDAVAČI: Članom 39. predviđeno je da „izdavač može biti preduzetnik i pravno lice. Pravna i fizička lica, Preduzetnik i pravno lice, izdavači medija, moraju biti registrovani kod organa Republike Srbije nadležnog za privredne registre. 

Pravno lice iz stava 1. ovog člana može osnovati svako domaće ili strano pravno ili fizičko lice, u skladu sa zakonom.

„Pravno lice iz stava 1. ovog člana ne mogu, neposredno ili posredno, osnovati Republika, autonomna pokrajina i jedinica lokalne samouprave, kao ni ustanova ili pravno lice koje je u celini ili delu u javnoj svojini, odnosno koje se u celini ili delom finansira iz javnih prihoda“, navodi se, uz izuzetke: 

„Uslovi iz stava 4. ovog člana se ne odnose na slučajeve:

1) predviđene članom 16. stav 1. tač. 1) – 3) ovog zakona,

2) kada je osnivač pravnog lica iz stava 1. ovog člana društvo kapitala koje obavlja delatnost elektronskih komunikacija, u skladu sa zakonom kojim se regulišu elektronski mediji.

U cilju zaštite slobode javnog informisanja iz člana 4. ovog zakona, izdavač je dužan da sačini i objavi dokument kojim su predviđene mere i procedure za zaštitu uređivačke politike, koji se registruje u skladu sa ovim zakonom.“

Takođe, sprečava se, bar po zakonu, monopol i narušavanje medijskog pluralizma

U članu 53 ZOIM navodi se: „Radi sprečavanja nastanka ili jačanja pretežnog uticaja u oblasti javnog informisanja, koji značajno ograničava medijski pluralizam, nije dozvoljeno objedinjavanje: 

– osnivačkih, odnosno upravljačkih prava u dva ili više izdavača dnevnih novina koje objavljuju informacije iz svih oblasti društvenog života, čiji ukupni godišnji tiraž prelazi 50% prodatog ili na drugi način realizovanog tiraža dnevnih novina na teritoriji Republike Srbije, u kalendarskoj godini koja prethodi objedinjavanju;

– osnivačkih, odnosno upravljačkih prava u dva ili više izdavača štampanih medija koji objavljuju informacije iz svih oblasti društvenog života, bez obzira na dinamiku objavljivanja, čiji ukupan godišnji tiraž prelazi 50% prodatog ili na drugi način realizovanog tiraža odgovarajućih štampanih medija na relevantnom nacionalnom, regionalnom ili lokalnom tržištu u kalendarskoj godini koja prethodi objedinjavanju;

– osnivačkih odnosno upravljačkih prava u dva ili više izdavača koji pružaju audio, odnosno audio-vizuelne medijske usluge, čiji zbirni udeo u slušanosti, odnosno gledanosti prelazi 35% od ukupne slušanosti, odnosno gledanosti u zoni pokrivanja, odnosno na relevantnom nacionalnom, regionalnom ili lokalnom tržištu u kalendarskoj godini koja prethodi objedinjavanju.

Relevantnim tržištem u smislu ovog zakona smatra se teritorija na kojoj izdavači izdaju štampane medije koji objavljuju informacije iz svih oblasti društvenog života, ili pružaju audio, odnosno audio-vizuelne medijske usluge, i na kojoj postoje isti ili slični uslovi konkurencije, a koji se bitno razlikuju od uslova konkurencije na susednim teritorijama.

Prilikom utvrđivanja relevantnog tržišta uzimaju se u obzir kriterijumi za određivanje relevantnog geografskog tržišta propisani u skladu sa zakonom kojim se reguliše zaštita konkurencije.

Objedinjavanje osnivačkih, odnosno upravljačkih prava podrazumeva mogućnost odlučujućeg uticaja na vođenje poslova u dva ili više izdavača, a naročito u svojstvu kontrolnog (matičnog) društva, odnosno kontrolnog člana ili akcionara, na osnovu svojine ili drugih imovinskih prava na imovini ili delu imovine, na osnovu prava iz ugovora, sporazuma ili iz hartija od vrednosti, po osnovu potraživanja ili sredstava za obezbeđenje potraživanja ili na osnovu uslova poslovne prakse.

St. 1. i 2. ovog člana ne dovode u pitanje primenu odredaba zakona kojim se reguliše zaštita konkurencije.“

Kao i ranije predviđeno je ograničenje u vlasništvu, pa član 54 predviđa: „Nije dozvoljeno sticanje učešća preko 50% u osnivačkom kapitalu između izdavača dnevnih novina, koje objavljuju informacije iz svih oblasti društvenog života, s prosečnim dnevnim realizovanim tiražem većim od 50.000 primeraka na godišnjem nivou, i izdavača koji pruža audio i audio-vizuelne medijske usluge.

Nije dozvoljeno sticanje učešća preko 50% u osnivačkom kapitalu između izdavača štampanih medija koji objavljuju informacije iz svih oblasti društvenog života, bez obzira na dinamiku objavljivanja, i izdavača koji pruža audio i audio-vizuelne medijske usluge na istom relevantnom tržištu užem od nacionalnog.

Lice koje se pored delatnosti izdavača, bavi i distribucijom medijskih sadržaja, dužno je da delatnost izdavača obavlja preko povezanog pravnog lica.

Povezanim pravnim licima u smislu ovog zakona smatraju se lica koja su povezana tako da jedno ili više njih ima mogućnost odlučujućeg uticaja na vođenje poslova drugog ili drugih pravnih lica, a naročito uticaj koji proizilazi iz:

1) svojstva kontrolnog (matičnog) društva, odnosno kontrolnog člana ili akcionara, samostalno ili zajedničkim delovanjem, po pravilima o povezanim privrednim društvima licima u smislu zakona kojim se uređuje položaj privrednih društava;

2) svojinskih ili drugih prava na imovini ili delu imovine drugog pravnog lica;

3) ugovora, sporazuma ili iz vlasničkih prava na hartijama od vrednosti;

4) potraživanja, sredstava obezbeđenja ili uslova poslovne prakse čiji je titular, odnosno koje određuje kontrolno lice.“

Telekom vlast nije dala, pa će ovo preduzeće i ubuduće moći da osniva medije, s tim što to više neće protivzakonito kao do sada

SLED DOGAĐANJA: Šta će i kako sve biti usvojeno, kada i posebno kako će biti primenjivano još nije izvesno. Moguće je da Vlada već na današnjoj sednici (četvrtak, 19. oktobar) usvoji zakonske predloge i pošalje iz parlamentu dna usvajanje na predstojećoj burnoj sednici na čijem dnevnom redu su budžet, ali i lex specialis za EXPO i Nacionalni stadion.

U dodacima ovog teksta predstavljene su još neke odredbe krovnog zakona, delom istovetne dosadašnjim, delom dograđene. No, ostaje pitanje primene

Tekst je prenet sa portala Novi magazin.