Carigrad (4): Mir Božji u prvom dvorištu sultanovog dvora

Piše: Jelena Tasić

Do 360, kad je ovaj prvi hrišćanski car na istom trgu podigao i baziliku Svete Sofije – Premudrosti Božje, Sveta Irina bila je saborni hram.

Sudbine ove dve crkve preplitale su se i dopunjavale u prvim vekovima Vizantijskog carstva, tokom kojih su više puta obnavljane posle požara, zemljotresa i pobuna.

U Svetoj Irini 381. održan je Drugi vaseljenski sabor na kom je potvrđen i dopunjen Simbol vere, u njoj je besedio i sveti Jovan Zlatousti, bila je svedok ikonoborstva…

Jedno vreme katedralna crkva Vaseljenske patrijaršije taj status u 6. veku prepustila je današnjoj Svetoj Sofiji, koju je na mestu istoimene Konstantinove crkve podigao car Justinijan Prvi. Njegovom zaslugom obnovljena je i Sveta Irina.

Reč je o trobrodnoj bazilici sa osnovom upisanog krsta, čiji su brodovi od glavnog dela crkve odvojeni dvostrukim nizom stubova, a na čijim su kapitelima monogrami cara Justinijana Prvog i carice Teodore.

U oltarskoj apsidi nalazi se jedini u Carigradu sačuvani sintrononom iz vizantijskog doba – redovi klupa raspoređeni u polukrugu u šest nivoa namenjeni sveštenstvu.

U unutrašnjosti crkve očuvani su delovi mozaika, kao i dva natpisa sa stihovima iz Psalma: „On je sagradio sebi klijeti na nebu i svod svoj osnovao na zemlji; zove vode morske i izljeva ih po zemlji; ime mu je Gospod.“

Osim što je najstarija, Sveta Irina je jedna od malobrojnih vizantijskih crkava koje nikad nisu pretvorene u džamiju. Za razliku od Svete Sofije, posle osmanskog osvajanja Carigrada 1453. samo je na vrhu kupole krst zamenila polumesecom, iako se našla u krugu novog dvora sultana Mehmeda Drugog Osvajača.

I danas stoji u prvom dvorištu Topkapi sajara, koji je 1924. pretvoren u muzej.

Janjičari su Svetu Irinu više vekova koristili kao magacin za oružje. Potom je u drugoj polovini 19. veka, zalaganjem generala Ahmed Feti-paše, ambasadora Visoke Porte na francuskom dvoru Napoleona Trećeg, u njoj bio smešten prvi turski arheološki muzej, a kasnije i Vojni muzej.

Sveta Irina je i sad muzejski prostor, u kome se zbog izuzetne akustike i atmosfere održavaju koncerti klasične muzike u okviru Istanbulskog muzičkog festivala, a za svoje revije koriste je i zvučna imena turske visoke mode.

Za javnost je dostupna tokom kulturnih događaja i, uz posebne dozvole turskih vlasti.

One su se dobijale u Upravi muzeja Sveta Sofija, koji je 10. jula zvanično ponovo pretvoren u džamiju. Iako nikada nije bila islamska bogomolja, Sveta Irina se zajedno sa Svetom Sofijom već nekoliko godina nalazi na listi nekadašnjih pravoslavnih svetinja u kojima bi pojedini islamski verski krugovi želeli da se mole.

Priča se da je carigradski patrijarh Vartolomej imao želju da u njoj 2016. održi „svepravoslavni sabor“, ali je skup, koji na kraju nije uspeo da okupi ceo pravoslavni svet, održan na Kritu.