Rat na Kosovu 1998-1999 u udžbenicima istorije u Kosovu i Srbiji

Piše:  SHKËLZEN GASHI

Udžbenici iz Kosova i Srbije, objavljeni od strane Školske knjige (Priština) i Zavoda za udžbenike (Beograd), odobreni od strane ministarstava prosvete, primarni su izvor za ovaj tekst. Pored toga, uzeo sam u obzir i analize međunarodnih stručnjaka, koji su se bavili događajima na Kosovu u ovom periodu.

Kršenja ljudskih prava koja je počinio srpski režim protiv Kosovskih Albanaca tokom 1990. godina, predstavljeni su u udžbenicima na Kosovu kao masakri srpskog režima širom Kosova, što je “…inspirisalo pojavljivanje OVK radi zaštite naroda na Kosovu.”. Srpski udžbenici ne govore o ovim zločinima, a pogoršanje situacije na Kosovu predstavljaju kao posledicu “pljački i sukoba unutar albanskih terorističkih grupa, okupljenih oko Oslobodilačke Vojske Kosova, zajedno sa pridruženim snagama, koje su uticale na civile”, ali bez preciznih informacija o etnicitetu tih civila.

Udžbenici ove dve države prezentuju samo zločine ‘druge strane’. Na primer, srpski udžbenici ne pominju niti jednog Albanca koga su ubile srpske/jugoslovenske snage tokom oružanog sukoba na Kosovu, dok udžbenici na Kosovu na pominju niti jednog Srbina koga su ubile snage OVK i NATO tokom i nakon oružanog sukoba. Udžbenici Kosova i Srbije takođe preteruju kada govore o zločinima ‘druge strane’ i time stvaraju prostor za nerazumevanje.

Srpski udžbenici pominju pismo koje je Savezna Republika Jugoslavija (SRJ) uputila Savetu bezbednosti Ujedinjenih nacija u februaru 2000. godine, u kome se navodi da je od ulaska NATO snaga na Kosovo “…899 ubijenih i 834 kidnapovane osobe”, ali ne navode kojoj su etničkoj grupi pripadali ovi ljudi, niti daju više podataka o sudbini otetih. Fond za humanitarno pravo (FHP), sa sedištem u Beogradu, dokumentovao je da je 1.123 srpskih civila ubijeno u periodu januar 1998. – decembar 1999., od čega je 786 ubijeno od ulaska NATO snaga (12. jun 1999 – decembar 1999.)

Sa druge strane, kosovski udžbenici navode da je tokom oružanog sukoba na Kosovu, samo u periodu januar – decembar 1998., “… više od 2.000 Albanaca ubijeno, ne računajući veliki broj nestalih osoba.”. Ipak, za taj isti period, Kosovska knjiga pamćenja 1998-2000, koju je izdao Fond za humanitarno pravo, registruje 1.660 Albanaca ubijenih, uključujući i 678 vojnika OVK, 296 Srba, uključujući i 167 pripadnika Vojske Jugoslavije i Ministarstva unutrašnjih poslova. Prema kosovskim udžbenicima, u periodu NATO bombardovanja (24. mart – 10. jun 1999.), “…srpska vojska je ubila oko 15.000 Albanaca.”. Kosovska knjiga pamćenja 1998-2000 navodi da je broj stradalih Albanaca, i civila i vojnika, 10.812 u periodu od januara 1998 do decembra 2000, uključujući i one stradale od NATO bombi. Samim tim, jasno je da je broj žrtava koje navode kosovski udžbenici preteran, ali izvor za ove tvrdnje nije dat.

Na isti način, manje ili više, predstavljeni su brojevi u vezi sa deportacijama/progonom. Kosovski udžbenici ne spominju brojeve Srba i drugih ne-Albanaca koji su izbegli sa Kosova nakon ulaska KFOR, dok je u srpskim udžbenicima naveden broj od 220,000, dok Visoki komesarijat Ujedinjenih Nacija za izbeglice navodi broj od 210,000. Isto tako, srpski udžbenici ne spominju deportacije Albanaca sa Kosova tokom NATO bombardovanja, kojih je, prema podacima UNHCR bilo 862,979. U kosovskim udžbenicima se navodi da je bilo isterano više od milion Albanaca.

Kosovski udžbenici opisuju zločine koje su počinile srpske snage nad Albancima tokom rata na Kosovu kao genocid. Umesto definicije Konvencije o sprečavanju i kažnjavanju zločina genocida Ujedinjenih Nacija, ili bilo kakvih argumenata da je na Kosovu počinjen genocid, ovi udžbenici koriste fraze “…užasne scene varvarizma krvavih eskadrona smrti”.

Srpski udžbenici, kao što je već navedeno iznad, ne spominju zločine koje su srpske snage počinile nad kosovskim Albancima, ali daju podatke da je Međunarodni krivični sud za bivšu Jugoslaviju (MKSJ) optužio najviše političke i vojne vođe SRJ i Srbije, međutim ne i optužbe. Sa druge strane, kosovski udžbenici ne spominju zločine koje je OVK počinio nad Srbima i ne-Albancima tokom i nakon oružanog sukoba na Kosovu, kao i optužnice za ratne zločine i zločine protiv čovečnosti koje je MKSJ podigao protiv dvojice glavnih lidera OVK (Fatmira Ljimaja i Ramuša Haradinaja).

Zločini koje je OVK počinio protiv Srba i ne-Albanaca tokom rata na Kosovu se uopšte ne spominju u udžbenicima istorije u Srbiji. Što se tiče zločina OVK, samo se pominju podaci o zločinima nakon oružanog sukoba i ulaska KFOR-a na Kosovo.

Tokom 78 dana NATO bombardovanja SRJ, prema udžbenicima istorije u Srbiji “… ubijeno je između 1.200 i 2.500 civila”. Međutim, u tabeli koja se nalazi u udžbeniku a koja se odnosi na stradanja civila tokom NATO bombardovanja, spomenuto je samo 347 civila. U ovoj tabeli, Albanci su spomenuti samo u slučaju 70 civila koji su stradali od strane NATO snaga u Đakovici, dok za 50 civila ubijenih u selu Ljužan kod Podujeva, 20 kod Peći i 87 stradalih iz sela Koriša kod Prizrena, nema spomena da su u pitanju Albanci. Slično, nema spomena da je NATO bombardovao zatvor Dubrava, gde je prema podacima FHP, ubijen 112 albanski zatvorenih. Može se pretpostaviti da ovaj napad nije spomenut zato što je u napadu NATO 19. i 20. maja poginulo 29 zatvorenika, dok su ostali, takođe prema podacima FHP, ubijeni od strane srpskih snaga 21. i 23. maja 1999.

U vezi civilnih žrtava za vreme NATO intervencije, izveštaj Human Rights Watch, baziran na terenskom istraživanju, navodi da je tokom bombardovanja teritorije SRJ, NATO usmrtio najmanje 489 i najviše 528 nevinih civila. Prema HRW, najveći broj ovih civila su oni ubijeni na Kosovu, njih između 279 i 318. Broj civila ubijen od strane NATO, kako ga predstavljaju srpski udžbenici je u najmanju ruku dupliran, dok ga udžbenici na Kosovu ni ne spominju.

Najvažniji period rata na Kosovu je nesumnjivo vreme NATO bombardovanja položaja srpske i jugoslovenske vojske i policije, koji srpski udžbenici navode kao agresiju od strane NATO. Kako je već navedeno iznad, međunarodna zajednica nije zahtevala povlačenje svih snaga srpske i jugoslovenske vojske i policije, stoga ovakvo predstavljanje u srpskim udžbenicima ima za cilj da predstavi Srbiju kao “žrtvu zapadnih zemalja koja je otvoreno stala na stranu Albanaca.”

Za kosovske udžbenike, NATO intervencija sprovedena je “…da bi se zaustavio talas zločina koje je Srbija činila nad Albancima”. Prema ovim udžbenicima, Kosovo je oslobođeno od Srbije “…nakon uspešne oslobodilačke borbe OVK i ulaska NATO snaga u junu 1999”. Ako OVK nije bio u stanju da sam zaustavi talas zločina koje su srpske snage činile protiv Albanaca i NATO je morao vojno da interveniše, teško je razumeti kako je Kosovo oslobođeno nakon uspešne borbe OVK i ulaska NATO trupa. Istovetno, kosovski udžbenici navode da je “zajedno sa OVK snagama, NATO snage, pod nazivom KFOR, su takođe ušle na Kosovo”. Iz toga se razume da OVK trupe nisu bile na Kosovu, već su ušle zajedno sa NATO trupama, ali kosovski udžbenici ne navode odakle ili kada su ušle.

Razlike su jasne kada se pogleda pristup udžbenika istorije u Srbiji i Kosovu prema ratu 1998-1999. Najvažniji element kosovskog rata su zločini koje su srpska vojska i policija počinile protiv Albanaca i zločini Albanaca, iako neorganizovani, protiv Srba. Udžbenici obe strane uglavnom predstavljaju zločine one druge strane, predstavljajući sebe kao žrtve, i drugog kao agresora.

Kosovski udžbenici navode samo zločine Srba nad Albancima. U ovim udžbenicima, ovi zločini su opisani kao “krvavi teroristički akti”, “nacionalističko nasilje i teror”, “nacionalni teror i genocid”, ili “užasne slike varvarizma od strane krvavih eskadrona”. Retko ovi udžbenici nude informacije kojima kvantifikuju srpske zločine, a i kada to rade, preteruju u tome. Srpski udžbenici navode samo zločine Albanaca nad Srbima, opisujući ih kao “napade lokalnih bandi Albanaca”, “albanski teror nad Srbima”, “pljačke i sukobe terorističkih grupa sa snagama reda”. Kao i u prethodnom slučaju, ovi udžbenici ne daju podatke o ovim zločinima.

Navođenje zločina samo druge strane, predstavljanje sebe kao žrtve a drugog kao agresora pokazuje da dve zemlje ne seju seme pomirenja za sledeće generacije. Na kraju, može se reći da Srbija i Kosovo promovišu među-etničku mržnju, ne samo među građanima Kosova i Srbije, već i među građanima Kosova – Albancima i Srbima – obzirom da je istorijski udžbenici koje odobrava Ministarstvo prosvete Kosova koriste za albanske đake na Kosovu, dok se udžbenici odobreni od strane Ministarstva prosvete Srbije ne koriste samo u Srbiji, već i za srpske đake na Kosovu.

Tekst je prenet sa portala Remarker.