Zasjeda na Baniji: Ko je ubio šabačke novinare?

Izvor: UNS

Situacija na terenu potpuno je konfuzna. Krenuvši iz Gline, JNA napreduje prema selima istočno od Petrinje, pokušavajući da izbije na obalu rijeke Kupe na potezu sela Novi Farkašić – Dumače – Nebojan.

Hrvatske snage su u Brestu i selu Petrovec, sa jedne strane Kupe, kao i selima Nebojan i Dumače, sa druge. Pokušavaju, ali ne uspjevaju da zauzmu Žažinu, koja se nalazi svega desetak kilometara dalje. Žažina je raketna baza JNA.

Potez do sela Gora – Strašnik pod kakvom takvom je kontrolom JNA. Cjelokupni rejon sjeverno, koji JNA forsira, potpuno je nezaštićen. Prema svjedočenjima oficira JNA, sa kojima je UNS razgovarao, lokalnog stanovništva skoro da i nema. Sa druge strane, JNA se ne zadržava dugo u selima koja zauzme, već ih ostavlja u pozadini, nebranjena.

Glavninu snaga JNA u ovom rejonu čini 544. motorizovana brigada i rezervisti iz Šapca. Jedan od oficira iz ove brigade ispričao je za UNS da su sve vrijeme imali problema sa “opstrukcijama, nedovoljnim moralom i rezervnim sastavom”. Kako je rekao, situacija je kulminirala 5. ili 6. oktobra, kada je više od polovine ljudstva “napustilo položaj”, odnosno “dezertiralo”.

Rafal za novinare

Tog kobnog devetog oktobra, grupa novinara, dopisnika Radio televizije Beograd, pratila je ratni put Šabačke brigade. U jutarnjim časovima stigli su na isturene položaje JNA. Pred dolazak novinara JNA je forsirala selo Dumače, pokušavajući da potisne ne tako veliku hrvatsku postaju i izbije na rijeku Kupu. Prvi napad na ovo selo započeo je 6. oktobra, i završio se neuspješno po JNA.

U vozilu, marke Golf, bijele boje, sa vidljivim pres oznakama nalazili su se novinar Zoran Amidžić, snimatelji Bora Petrović i Dejan Milićević, kao i Sretan Ilić, mobilisani novinar (rezervni kapetan), koji je u jedinici bio određen za saradnju sa medijima. Prva trojica su u civilu, dok Ilić na sebi ima vojnu uniformu.

Oni prvo dolaze u selo Srednje Mokrice, ali se tu ne zadržavaju, već odlaze dalje ka Donjim Mokricama, gdje su istureni položaji brigade naspram sela Dumače, koje i dalje drže hrvatske snage. Nakon završetka snimanja, grupa izvještača kreće nazad; neko vrijeme se zadržavaju u Srednjim Mokricama, a potom odlaze dalje, prema Selištu, putem koji vodi preko Gornjih Mokrica.

Svjedočenja i novinarski zapisi iz tog perioda uglavnom se u potpunosti poklapaju do ove tačke. Nakon toga, pojavljuju se različite informacije, mnoge od njih ispostaviće se kao netačne.

Na putu Glina – selo Gornje Mokrice, najvjerovatnije u blizini samog sela (ali ne i u njegovom naseljenom dijelu), vozilo novinarske ekipe zaustavljeno je rafalnom paljbom.

 Foto: mapa Mokrica

UNS je u ovom istraživanju otkrio obdukcione nalaze, na osnovu kojih je moguće zaključiti da su postojala bar tri napadača, koji su kada je vozilo naišlo zapucali iz zasjede. Od toga je barem jedan napadač izašao na put i otvorio vatru ispred vozila.

U danima neposredno nakon ubistva, nekolicina beogradskih medija objavljivala je netačne informacije da je vozilo pogođeno raketnim bacačem, kao i da je pucano iz lovačke puške, ili sačmare. Neki autori su čak tvrdili da je zločin počinilo lokalno stanovništvo. Nijedna od ovih tvrdnji nije potkrepljena konkretnim dokazima.

Na snimku Televizije Beograd sa lica mjesta, nastalom dan nakon ubistva novinara, vidi se vozilo, u kanalu pored puta. Vozilo je izrešetano automatskim oružjem. Kao lokacija navodi se “okolina sela Gornje Mokrice”.

Zasjeda je postavljena na oštroj krivini. Sa obe strane puta nalazila su se polja kukuruza, a nedaleko i šumoviti obronci.

Upiranje prstom bez epiloga

Istraga o ubistvu grupe šabačkih novinara nikada nije zvanično vođena. Na pitanje ko je pucao i dalje nema odgovora. Zvanični Beograd upire prstom u Hrvatsku, ali ne radi ništa povodom identifikovanja i pronalaženja počinilaca.

Sa druge strane, u danima nakon ubistva, hrvatsko rukovodstvo optuživalo je tadašnji vojni vrh JNA da je vojska pucala. Ratno-huškački tabloid Slobodni tjednik (ST), o kome je UNS pisao, objavljuje tekst pod naslovom “Pucati na špijune bez zaustavljanja”, tvrdeći da su novinare likvidirali “pijani četnici”. ST je u tekstu objavio i fotografije ličnih stvari iz torbice Zorana Amidžića.

Autor Jovan Kubura, koji potpisuje tekst, pseudonim je jednog od stalnih autora Slobodnog tjednika.

Predstavnik Zengi u Sisku osvrnuo se nekoliko dana kasnije na ubistvo šabačkih novinara, tvrdeći da je hrvatska strana poštovala primirje, da “nikakvih borbenih aktivnosti nije bilo” i iznio verziju prema kojoj je vozilo sa novinarima naletjelo na minu. Druga verzija koju je predstavio, pozivajući se na informacije hrvatskih izviđačkih jedinica, jeste da je vozilo upalo u unakrsnu vatru unutar same JNA.

Tokom početnih faza rata u Hrvatskoj postojao je niz dogovorenih prekida vatre, koji se u praksi uglavnom nisu poštovali. Devetog oktobra na snazi je trebalo da bude jedno od takvih primirja.

Višemjesečno istraživanje UNS-a pokazuje ko se u danima prije, tokom i poslije ubistva novinara nalazio u rejonu gdje su ubijeni.

Izviđači

Na potezu sela Dumače i Nebojan, JNA je protiv sebe uglavnom imala dijelove hrvatskih jedinica iz kojih će kasnije nastati Druga gardijska brigada “Gromovi” – jedna od elitnih postrojbi hrvatske vojske.

Selo Dumače branili su pripadnici prve bojne (bataljona), u ratu poznati kao “Crne mambe”. U tom trenutku bojna nema stvarnu snagu bataljona, već po pitanju ljudstva više djeluje kao satnija.

U razgovoru za UNS, jedan visoki oficir JNA koji je učestvovao u borbama kod Petrinje, rekao je da je nakon zauzimanja grada upozoravao na mogućnost ubacivanja diverzantsko-izviđačke grupe preko rijeke Kupe.

Kontrola JNA nad područjima koja je prethodno zauzela postoji samo na papiru, u praksi nema dovoljno jedinica za osiguranje pozadine.

Novinari UNS-a pronašli su monografiju Druge gardijske brigade “Gromovi” koja, između ostalog, opisuje njihov ratni put na Baniji. Iz sela Dumače, protiv JNA djeluje treća pješačka satnija “Crnih mambi”. U tom trenutku, hrvatske snage pod kontrolom imaju samo sela Nebojan i Dumače. Novi Farkašić JNA je prethodno zauzela, ali se nije zadržala u njemu.

Pored treće satnije, u tom rejonu djelovala je i prva pješačka satnija. Osam dana nakon ubistva novinara, 17. oktobra, JNA je ponovo napala selo Novi Farkašić (u kome su se hrvatske snage prethodno utvrdile, nakon što su ga zatekle praznim), pokušavajući da izbije na Kupu. U selu su bili raspoređeni pripadnici prve pješačke satnije, prve bojne “Gromova”.

S obzirom na važnost bitke za Novi Farkašić za obe strane, monografija Druge gardijske brigade “Gromovi” posvećuje joj posebnu pažnju, ali i opisuje dane koji su prethodili borbama oko ovog mesta.

Prvi napad JNA na Dumače započeo je 6. oktobra. Nakon toga, JNA je pokušavala da zauzme selo još nekoliko puta. Dana devetog oktobra, kada su šabački novinari ubijeni iz zasjede, na snazi je bilo kratkotrajno primirje.

Opisujući ratne aktivnosti prve bojne, Druge gardijske brigade “Gromovi”, navodi se u monografiji da je nekoliko “gardista” (iz prve satnije) “samoinicijativno krenulo u izviđanje” terena. Dalje, piše da su prešli “Gornje, Srednje i Donje Mokrice, kao i selo Međurače”. U povratku su došli u selo Novi Farkašić, gdje su počeli da se utvrđuju.

Tačan datum kada se pomenuto izviđanje događa nije naveden. Međutim, na jednoj od fotografija iz monografije vide se dva pripadnika jedinice u Novom Farkašiću. Fotografija je navodno nastala 9. oktobra. Doba dana kada je nastala nije poznato.

Do izviđanja nije moglo doći u toku napada na selo Dumače, s obzirom na to da je JNA napredovala preko Srednjih Mokrica. Takođe, izviđačka grupa morala je proći pomenutim rejonom najkasnije 9. oktobra.

U razgovoru za UNS, oficir koji je prvi došao na mjesto nesreće, sa vozačem i još jednim vojnikom, rekao je da se tamo pojavio svega “pet do sedam” minuta nakon što su se čuli pucnji. Prema njegovoj izjavi, on je sat vremena ranije “sam prošao istim putem u vojnoj uniformi”.

Pretpostavlja se da se grupa koja je likvidirala novinare tada nije nalazila na mjestu ubistva, već da je na put izbila nedugo prije postavljanja zasjede. Vozilo u kome su se nalazili novinari vjerovatno je prvo koje je naišlo. Nakon likvidacije grupa se povukla kroz nekoliko minuta.

Kada su u pitanju položaji JNA u tom rejonu, u selu Donje Mokrice nalazila se protivoklopna četa iz sastava trećeg bataljona, dok je komanda bataljona bila u Srednjim Mokricama. U Gornjim Mokricama takođe se nalazila jedinica JNA, a sledeća je bila pozicionirana u selu Selište. Ovakvim rasporedom JNA je kontrolisala sama sela, ali ne i njihovu okolinu.

Tekst je prenet sa portala UNS.