Razumiju li pravoslavni Srbi Isusa i kršćanstvo?

Piše: Drago Pilsel

Srpska pravoslavna crkva nizom svečanosti ove godine obilježila je veliki jubilej – 800 godina autokefalnosti. Mitropolit zagrebačko-ljubljanski gospodin Porfirije Perić, koji je bio predsjednik Izvršnog odbora za obilježavanje ovog jubileja, rekao je za RTS da je dobijanje samostalnosti najznačajniji događaj u historiji srpske crkve, ali i srpskog naroda. “Taj događaj je odredio sve potonje pravce kretanja našeg naroda. Neposredno pre tog događaja Srbi su bili podeljeni u više političkih uprava i bili su pod više crkvenih jurisdikcija. Ni nacionalno, ni duhovno nismo imali perspektivu”, rekao je Porfirije. Podsjetio je da je otac Svetog Save ujedinio sve tadašnje srpske zemlje, a da je potom Sveti Sava otišao u Nikeju i dobio autokefalnost od tadašnjeg cara i patrijarha.

Centralna proslava 800 godina samostalnosti Srpske pravoslavne crkve bila je u manastiru Žiča 6. oktobra odnosno u Sava centru u Beogradu 8. oktobra. Veći dio vladika je u ponedjeljak 7. oktobra služio liturgiju u sjedištu Pećke patrijaršije na Kosovu. Pak 9. oktobra kod beogradske patrijaršije je otvorena važna izložba liturgijskih i povjesnih artefakata i knjiga vezanih za bogatu povijest SPC. Porfirije je podsjetio da je sjedište Svetog Save, prvog srpskog arhiepiskopa, bilo upravo u manastiru Žiča. “Započinjemo ovaj svečani događaj upravo liturgijom u manastiru Žiča gde će svetu liturgiju služiti patrijarh gospodin Irinej”, rekao je mitropolit.
Posle Žiče, planirano je da patrijarh Irinej i vladike otputuju na Kosovo i Metohiju (ali patrijarh nije pošao zbog nedavna narušena zdravlja, da ga se poštedi od velikoga napora). “Idemo u Pećku patrijaršiju, drevno sedište naše Crkve. Tamo ćemo služiti liturgiju (koju je predvodio patrijarh Irinej) i posetiti naše svetinje i tako pokazati da su izvori našeg duhovnog i nacionalnog bića upravo skopčani sa svetinjama na Kosovu i Metohiji”, rekao je Porfirije. Tu je liturgiju predvodio crnogorsko-primorski Amfilohije.
U Beogradu su po programu proslave bila planirana dva značajna događaja. Prvi je svečana akademija u Centru Sava. Akademija je, prije svega, bila posvećena Svetom Savi, događaju dobijanja autokefalnosti i ukazivanju na rezultate i plodove koji su proistekli iz tog događaja, ali ovaj novinar, koji je prisustvovao akademiji, smatra da je šteta što se cijeli povjesni dio kulturnog programa usredotočio samo na to i da nije pokazana ekumenska i međureligijska dimenzija života i rada Svetog Save kako se pak dogodilo u akademiji koji je Porfirije Perić početkom godine organizirao u Mariboru.
Ne treba kriti nezadovoljstvo nekih vladika što je akademija poslužila kao tribina Aleksandru Vučiću i Miloradu Dodiku, koji su dobili visoka crkvena odlikovanja i dugo govorili nepotrebno oduživši program. Patrijarhu Irineju i predsjedniku Srbije Aleksandru Vučiću uručeni su ordeni Svetog Save Prvog stepena, a srpskom članu Predsjedništva BiH Miloradu Dodiku Orden Svetog Simeona Mirotočivog s obzirom da je orden Svetog Save već ranije dobio.

SVJETOVNA KRITIKA: Cijela ta epizoda dobila i svjetovnu kritiku. Dnevni list Danas je objavio izvještaj s naslovom “‘Većina vladika bojkotovala Vučića i svečanu akademiju”. Vladike koje je upitao za mišljenje ovaj novinar to demantiraju. U hrvatskim medijima je bilo i jačih napada. Tako Glas Slavonije piše da je patrijarh Bartolomej ranije “otvoreno poručio srpskoj javnosti u lice kako dolazi samo na proslavu tzv. hirotonije sv. Save, ali ne i na izmišljenu 800. obljetnicu srpske autokefalije koju je Nemanjić izmislio”. Novinar dodaje: “Kaotični, autarkični i neumreženi srednji vijek bio je idealan za izmišljanje svakojakih laž i mitova. Srbi su se tako počastili bezočnom laži o autokefaliji koju je navodno sv. Sava izborio 1219. u Niceji kamo su se pred križarima, Mlečanima i Francuzima sklonili bizantski car i patrijarh.”
Hrvatski mediji su ignorirali proslavu, ali su se posvetili raskrinkavanju “navodnog tomosa o srpskoj crkvenoj samostalnosti” za kojeg se kaže da “nije nigdje ostao zabilježen čak ni u prijepisu ili u bilješkama suvremenika”. “Svoj prvi i jedini tomos u povijesti Srpska pravoslavna Crkva dobila je tek 1922. kada je voljom Carigrada došlo do legalizacije srpskih vojnih osvajanja u Prvom svjetskom ratu odnosno do ujedinjenja svih pravoslavnih crkava na prostoru novoosnovane Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca. Nije nikakva tajna da je Srpska pravoslavna Crkva za taj ‘paket-aranžman’ isplatila tadašnjem carigradskom patrijarhu milijun i pol švicarskih franaka na ime izgubljenih crkvenih prihoda”, glasi jedan od tvrdih napada na vodstvo SPC.
Na samoj akademiji, glavni govornik je bio patrijarh Irinej. Kazao je da je poslije mnogo vremena srpski narod dočekao da Srpska pravoslavna crkva i država, kao i u vrijeme Nemanjića, predstavljaju dvije ruke. “Mi smo blagodarni Bogu što smo posle mnogo vremena dočekali da Crkva i država predstavljaju dve ruke, gde Crkva vrši jevanđeljsku, blagodatnu misiju, a država, takođe, svoju dužnost. To je stanje koje je bilo za vreme Nemanjića i, Bogu hvala, vratilo se i u naše vreme. Da Bog blagoslovi srpski narod!”, poručio je patrijarh Irinej na kraju svečane akademije “Zavet Svetog Save”. Ove će rečenice sasvim sigurno iziritirati one koji smatraju da je narušen princip sekularnosti društva.
U kulturno-umjetničkom programu na svečanosti su učestvovali Hor RTS-a, Hor Narodnog pozorišta, Ansambl Kolo, združeni hor manastira Kovilj, Bogoslovskog fakulteta i Škole crkvenog pojanja u Novom Sadu, te Beogradska simfonija. Tijekom svečanosti u pjesmi, slici i drami dočarani su važni događaji u vezi sa dobijanjem autokefalnosti i za život Svetog Save, prvog srpskog arhiepiskopa. Arhimandrit Sava, ponovljeno je više puta tijekom večeri, tadašnji iguman manastira Hilandar, dobio je 1219. godine autokefalnost SPC kod nikejskog cara Teodora Prvog Laskarisa i vaseljenskog patrijarha Manojla Prvog Haritopula. Patrijarh je posebno blagoslovio djecu, ističući da su ona najljepši ukras, najuzvišeniji dar i budućnost srpskog naroda. Naime, na kraju akademije veliki zbor osnovnih škola iz Srbije sa simboličnih 800 članova premijerno je izveo himnu svetog Save.
Izložba “Osam vekova umetnosti pod okriljem Srpske pravoslavne crkve” otvorena je 9. oktobra u Muzeju Srpske Pravoslavne Crkve, koji se nalazi, kako rekosmo, u Patrijaršiji u Beogradu. Izložba je posvećena upravo kulturi koja je iznikla i razvila se pod okriljem Srpske pravoslavne crkve. Izloženi su predmeti iz perioda od 13. do 20. stoljeća sa svih prostora gde su pravoslavni Srbi živeli, objasnio je mitropolit zagrebačko-ljubljanski Porfirije. Istaknuo je da će izložba pokazati kolika je duhovna dubina srpskog naroda kroz vjekove i kako se kultura razvijala na prostorima gde su živjeli Srbi.
Veliko, pak, ostaje pitanje koliko pravoslavni Srbi, oni koji nominalno pripadaju SPC, razumiju kršćanstvo i žive Evanđelje, ili je sve ovo samo identitarska stvar. To pitanje važi, naravno, i za Hrvate katolike. Jer, čemu obilježavanje bilo kavog jubileja ako nema plodova mira i praštanja među samim Srbima i među njima i drugima. Citirat ću, zato, požeškog biskupa Antuna Škvorčevića (dobrog prijatelja pakračkog episkopa Jovana Ćulibrka) koji reče da Hrvati i Srbi kao kršćanski narodi (nominalno je tako, prema statistikama) trebaju omogućiti Isusu da im izliječi rane, pomiri međusobno i učini mirotvorcima.
Verbalna ratobornost na javnoj sceni prostor je u kojem zlo vrti svoje kolo, a mržnja brusi zube, umrtvljuje duše, vodi u sljepilo, truje sadašnjost i krade budućnost. To bi bila poruka jednog Hrvata koji je sjedio u Sava centru 8. oktobra i potom napravio selfie s patrijarhom Irinejom te ga objavio na Facebook uz napomenu da je i njemu, dakle ovdje potpisanom novinaru i teologu, bilo svečano ako Crkva slavi, jer jedna je samo Crkva, ona Kristova.