SRETENJE

Autor: Čedomir Višnjić

U Šumadiji, u Orašcu, kod dva velika bresta, na jednoj zaravni, opkoljenoj sa svih strana gustom šumom, zvanoj Marićevića jaruga, 2. februara 1804. godine, po tada važećem kalendaru,  – simbolički i realno je započela, zasnovana, moderna politička historija južnih Slavena. Ne želeći nikom oduzeti njegov pređeni historijski put, niti na bilo koji način umanjiti pravo na vlastiti hod, da nije bilo zbora u Orašcu i njegovih rezultata, mnogo toga okolo nikad ne bi isplivalo na površinu povijesti. 

Tog dana je šarena skupina ljudi, među kojima su najbrojniji bili hajduci, poput Stanoja Glavaša i Veljka Petrovića, zatim seoski knezovi, trgovci stokom, sveštenici, domaćini uglednih zadruga, tog dana su za vođu ustanka iz vlastitih redova izabrali Đorđa Petrovića – Karađorđa, I taj isti dan planuo je han u Orašcu, kao simbol tuđe vlasti i svakako slučajna prva žrtva. 

Ovaj je ustanak bio mjesto susreta – Sretenja naroda sa svojom crkvom i svojom pjesmom – svojom kulturom. Narodna poezija je bila unutrašnji medij bune, a njen prvi glasnogovornik Filip Višnjić. Njegovo su autorsko djelo deseterci Njegoševske snage koje i danas slušamo sa uzbuđenjem i ponosom, ali čitamo iz njih i ideje koje nas nose kroz ova dva vijeka: 

Tu knezovi nisu radi kavzi,

Nit su radi Turci izjelice,

Al je rada sirotinja raja…

Ili, u boju na Čokešini, kad braća Nedići odgovaraju Jakovu Nenadoviću na njegov predlog da se svi zatvore u crkvu i odatle brane od Turaka, pa Višnjić pjeva za njih svoju najjaču poruku, da su oni hajduci, ubojni junaci;

Što zameću po krajini kavgu

Izmeđ cara i izmeđ kraljeva,

da idemo da sretemo Turke 

da se dalek s njima pobijemo,

đe je svemu svjetu na vidiku…

Ne zaboravimo ovom prilikom ni istinoljubivog Vuka, koji u svom savremenom opisu rečenog događaja piše, da su taj dan dva Nedića bili pjani „da edan drugog ni viđeli nijesu“. Ali sve je istina, i kod Filipa i kod Vuka, u tom vremenu koje je voljelo istinu. 

Paralelno su se razvijale unutrašnje ideje o slobodi i beogradski je pašaluk brzo i sigurno od početne Tribalije, uz pomoć prečanske inteligencije, postajao Srbija, i neobično složene vanjskopolitičke okolnosti tog perioda evropske historije. Prisjetimo se samo Napoleonovog pisma sultanu iz 1806. godine u kojem ga poziva da silom uguši i uništi „srpske buntovnike, što ih Rusija drži i sokoli“. Pa ipak, i pored tog, tegobno osvojenog i ograničenog razumijevanja Evrope, epska borba utemeljena na dvije političke filozofije, onoj Đorđevoj i onoj Miloševoj, uspješno je privedena kraju. 

Još je jedna epizoda iz te borbe vezana za praznik Sretenja. To je slavni kratkotrajni Ustav što ga sočini Dimitrije Davidović, a izglasa Skupština na Sretenje 1835. godine, i koji je bio rezultat tada napetih odnosa između kneza Miloša i narodnih glavara. A kao rezultat uvijek nepovoljnih međunarodnih odnosa i uticaja, Ustav je uskoro povučen, jer je ocijenjen kao potencijalno zarazan, riječima savremenika, „francuski rasad u turskoj šumi“. Bio je to akt koji je u članu 1. Serbiju definisao kao „nerazdjelno i u pravljeniju svom nezavisimo knjažestvo pri priznaniju Sultana Mahmuda drugog i Imperatora Nikolaja prvoga.“ A do danas zvoni čistim zvukom njegov član 118.: „Kako rob stupi na srbsku zemlju, od onoga časa postaje slobodnim, ili ga ko doveo u Srbiju, ili sam u nju pobjegao“. Ustav je objavljen na onodobnom srpskom jeziku ijekavskog izgovora. Njegov objektivni historijski značaj je bio, u ograničavanju kneževih ovlasti i njihovom zakonskom regulisanju, garantovanju osnovnih građanskih prava i uvođenju instituta Narodne skupštine u sistem vlasti. 

Sretenje Gospodnje – četrdeseti dan po Roždestvu kada donese Presveta Djevica svog sina u hram Jerusalimski da ga posveti Bogu i kad je staviše na mjesto za djevojke. Dan, kada zima susreće proleće, kako pjeva episkop Nikolaj i kada sveti Simeon prepoznade Mesiju. 

Sretan Praznik!