Auto koji je motorizovao Jugoslaviju, ali nije uspeo da je spase

Piše: Zoran Radovanović

Zbog rezolucije Informbiroa iz Kragujevca je početkom 50-ih godina prošloga veka u Bosnu (Travnik i Sarajevo) i druge delove Jugoslavije bila izmeštena proizvodnja artiljerijskih oruđa (topova, haubica i drugog) te je oko 5.000 kragujevačkih trudbenika ostalo bez posla. Na inicijativu tadašnjeg visokog partijskog funkcionera, rodom iz Šumadije, Mijalka Todorovića Plavog, u Zavodima Crvena zastava rođena je ideja o proizvodnji automobila umesto topova. U Zavode je tim povodom sa železnice doveden inženjer Prvoslav Raković, čovek i privrednik gvozdene volje i ogromne energije, zahvaljujući čemu je inicijativa o proizvodnji automobila zaživela uprkos snažnom protivljenju rukovodstava Slovenije i Hrvatske, ali i delova vojske i saveznog rukovodstva. Tako je 1955. u Kragujevcu sklopljeno prvih 1.000 fića. Fiat 700 sa jačom kubikažom kasnije je preimenovan u Zastavu 750. Radnici u Staroj prikolici su naime improvizovali montažnu traku i gurali auto od tačke A do tačke B i C…

Proizvodnja fiće u Kragujevcu trajala je do novembra 1985. Za preko 30 godina iz pogona je izašlo skoro milion, preciznije oko 923 hiljade automobila tog modela. Zastava je uporedo sa fićom decenijama proizvodila i sklapala i brojne druge modele (tristać, jugo, stojadin, 128-mica, lada, peglica, florida), ali je fića ostao najpopularniji. On je motorizovao Titovu Jugoslaviju, sa njim je počeo ubrzani industrijski razvoj Šumadije, Srbije i Jugoslavije i značajno je doprineo posleratnoj integraciji zemlje. Prestanak njegove proizvodnje u Kragujevcu simbolično je označio i početak raspada države.

Rukovodstvo Zavoda Crvena zastava je prećutnu podršku za proizvodnje putničkih vozila u Kragujevcu imalo i od Josipa Broza Tita koji je, po svedočenju Prvoslava Rakovića, insistirao da ta proizvodnja bude jugoslovenski koncipirana. Tako je Zastava pogone, kooperante, servisno-prodajne i druge poslovne objekte imala širom Jugoslavije, od Kopra, Kranja, Splita, Zagreba, Banjaluke do Ohrida, Bara, Prištine i Peći.

Zastavina fabrika automobila je bila prva Fijatova filijala u nekoj od socijalističkih zemalja. Fijat je dao i prvi kredit za izgradnju nove fabrike od 30 miliona dolara. Fijatovi stručnjaci su učestvovali u izgradnji te fabrike na kragujevačkom Abisinijskom polju, koja je početkom 70-ih imala kapacitete za proizvodnju 200.000 vozila godišnje.

Zastava je od sredine 80-ih do raspada zemlje u Ameriku izvezla više od 142.000 automobila. Sa propašću Jugoslavije propala je i njena automobilska industrija. U tome je ključnu ulogu odigrao nedavno preminuli srpski član Predsedništva SFRJ Borisav Jović, koji je zajedno sa Prvoslavom Rakovićem učestvovao u stvaranju te industrije u Kragujevcu. Za to se nikada nije izvinio radnicima Šumadije.

Autor je novinar iz Kragujevca.

Tekst je prenet sa portala Peščanik.