Svetsko čudo na staklenim nogama, bukvalno

Autorka: Hristina Mikić, Izvor: Novi magazin

Na kraju prošle godine, međunarodna komisija za staklo Ujedinjenih nacija, zadužena za proslavu internacionalne godine stakla, proglasila je sedam svetskih čuda u staklu. Jedno od tih čuda je i najpoznatiji muzej stakla na svetu koji se nalazi u Korningu. Ovo mesto od samo 10.000 stanovnika, u državi Njujork, u prošlosti je bilo centar proizvodnje stakla i kristala. Tu je titulu zadržalo i danas. Korporacija Korning je jedna od vodećih kompanija za inovacije u optičkom staklu i osnivač Korning muzeja stakla. 

Do prvog naseljavanja Korninga došlo je tek krajem 18. veka, a sredinom 19. veka ovo mesto dobilo je status sela. Zatim je preraslo u opštinu 1890. godine, najviše zahvaljujući razvoju industrije stakla. Istorijske sličnosti između Korninga i Paraćina su interesantne, u oba mesta staklarska industrija razvila se zahvaljujući dobroj transportnoj povezanosti, drvnoj građi i reci koja je obezbeđivala energiju za pokretanje fabrika. 

Na kraju prošle godine međunarodna komisija za staklo Ujedinjenih nacija proglasila je sedam svetskih čuda u staklu. Jedno od tih čuda je i najpoznatiji muzej stakla u svetu koji se nalazi u Korningu, mestu od svega 10.000 stanovnika

KRISTALNI GRAD: Korning je mesto koje je ubrzo postalo poznato kao „Kristalni grad“. Ovaj status mu je pripao jer je postao sedište najpoznatijih manufaktura za proizvodnju šlifovanog kristala. Korning fabrika stakla bila je manufaktura za proizvodnju ručno duvanog stakla i keramike zahvaljujući kojoj se celo mesto razvilo. Ova fabrika počela je svoj rad u Bruklinu, ali se 1868. godine preselila u Korning i narednih 149 godina stekla slavu po proizvodnji sijalica, optičkim vlaknima, šupljem staklu i Štojbenovom umetničkom staklu. Mesto inače nosi naziv po Erastustu Korningu političaru, industrijalcu i investitoru. On se kao mali sa samo 13 godina školovao za trgovca gvožđem u radnji svog ujaka, a kasnije sam otvorio svoju kompaniju Korning koja se bavila trgovinom gvožđem, šinama za železnicu i voznim alatima, i bio jedan od investitora u staklarsku industriju ovog kraja. 

Korning muzej stakla nastao je 1951. godine kao poklon koji je naciji dala Korning kompanija nastala na nasleđu ove fabrike stakla. U njemu se nalazi najveća kolekcija stakla na svetu koja pokriva period od starog veka do današnjih dana sa više od 50.000 artefakta, studio za staklo i najpoznatija biblioteka za istraživanje stakla. Tim ovog muzeja čini oko 230 zaposlenih kustosa, umetnika i tehničara, dizajnera stakla, a njegovi godišnji prihodi iznose oko 47 miliona dolara. Biblioteka Rakov, nastala kao legat porodice Rakov, danas predstavlja najveći centar za istraživanje stakla. Svake godine, perspektivni istraživači mogu dobiti stipendije da provedu određeno vreme u Korningu i sprovedu svoje istraživačke radove o staklu. Magazin American style je Korning proglasio za jednu od najboljih umetničkih destinacija među malim gradovima u Sjedinjenim Američkim Državama. Zato i ne čudi što ovo malo mesto godišnje poseti oko 800.000 ljudi, a svi oni dolaze da vide i naprave svoje „čudo od stakla“. 

Sijetl „američka Venecija“

Sjedinjene Američke Države su mesto rađanja studijskog stakla, može se reći preteče kreativnom preduzetništvu u staklu. Rodonačelnikom ovog pravca smatra se profesor keramike Harvey Littleton, koji je 1962. godine održao prvi seminar o izradi stakla u studijskim uslovima u kojima umetnici mogu koristi staklo kao umetnički medijum. Vrlo brzo akreditovani su prvi univerzitetski programi za staklo, što je pokrenulo razvoj oblikovanja stakla kao umetničke discipline i njeno širenje u Evropu i Aziju, gde su se do tada uslovi za oblikovanje stakla pa samim tim i poslovi za umetnike videli samo u fabrikama stakla. Do skoro su Amerikanci smatrali Sijetl „američkom Venecijom“ ne samo zbog žive umetničke scene staklarstva koju kreira 700 kreativaca, već i zahvaljujući festivalu na kojem se četiri dana demonstrira duvanje stakla, održavaju umetničke radionice, izložbe stakla, a umetnički studiji otvaraju svoja vrata za posetioce. Ipak, njegovu slavu je od skora preuzeo Korning zahvaljujući programima koji se održavaju u Korning muzeju stakla, a posebno zbog njihovog studija i GlassLAB-a koji omogućava eksperimente i inovacije sa staklom.

RODNO MESTO INOVACIJA: Studio za staklo, sastavni deo ovog muzeja je ujedno njegova najveća atrakcija. On je nastao 1996. godine na mestu stare laboratorije za testiranje proizvoda Korning kompanije. Amy Schwartz i Bill Gudenrath, poznati umetnici u staklu, pozvani su da osmisle edukativne programe za umetnike, studente i posetioce, ali i da stvore novu kreativnu snagu za razvoj Korninga i njegovog okruženja. Na skoro 10.000 kvadratnih metara studio predstavlja vodeći centar izvrsnosti u staklu kako za umetnike, kreativne preduzetnike, tako i za najširu publiku. Tu se mogu naučiti tehnike hladnog, toplog i fuzionog stakla, eksperimentisati sa starim tehnikama oblikovanja stakla, naučiti ecvanje, graviranje i šlifovanje stakla, praviti predmeti u hobističkom maniru, posmatrati demonstracije stakla, pohađati master kursevi za dizajn stakla, presovati staklo… Za 28 godina postojanja studio je postao najpoznatiji međunarodni centar izvornosti i ključno mesto u svetu za ručnu proizvodnju umetničkog stakla i edukaciju. Osim toga studio umetnicima nudi infrastrukturu kako bi izrađivali svoje komercijalne kolekcije, a sporazumi sa nekim od vodećih američkih fakulteta za dizajn stakla, omogućavaju mu da ostvaruje razgranatu obrazovnu misiju. 

„Studio je poznat po svom odličnom objektu, posvećenom i obrazovanom osoblju i ozbiljnom shvatanju svih naših korisnika, bilo početnika ili profesionalnih umetnika. Studio stvara značajne mogućnosti i iskustva za umetnike i studente stakla na svim nivoima stručnosti, a poslednjih godina fokusirani smo na ozelenjavanje staklarstva, tako da zelena energija čini oko 30 odsto naših potreba.“ kaže Amy Schwartz, direktorka Studija u Korning muzeju stakla.

GlassLab je program koji je usmeren na ispitivanje staklarskih materijala i procesa kojim umetnici i dizajneri mogu oblikovati nove staklene forme, povećati funkcionalnost stakla ili stvarati nove umetničke i dizajnerske izraze u staklu. Program se odvija po pozivu i pruža mogućnost korisnicima da ispituju sam koncept stakla i njegove tehničke mogućnosti, a u saradnji sa staklarima, rade na prototipu svojih ideja. Veka popularnost i potražnja za različitim programima oblikovanja stakla, dovela je do ambicioznog plana za proširenje studija. Kapitalna investicija vredna više od 50 miliona dolara, treba da pomeri granice Korning muzeja stakla i otvori novo polje njegovog delovanja najvećim delom kroz živo nasleđe i umetnost staklarstva. Cilj je napraviti ekološki održivu ručnu proizvodnju stakla i najbolji centar za obrazovanje u izradi stakla. Projektom će se proširiti galerijski prostor za demonstraciju staklarstva na 120 mesta, biće sagrađeni kapaciteti za izradu stakla u velikim pećima koje će biti jedinstvene u Severnoj Americi i na kojima će biti moguća izrada monumentalnih skulptura od stakla, proširiće se kapaciteti za rezidencijalne programe umetnika. Pre par godina ekonomske analize pokazale su da se zahvaljujući ovom muzeju oblast Korninga generiše oko 53 miliona dolara dodatnih prihoda godišnje, a procene su da će nova investicija obezbediti ovom mestu još dodatnih sedam miliona prihoda. Zapravo, ovaj gradić najvećim delom svoj ekonomski rast duguje industriji stakla Korning kompanije i njihovom muzeju. I pri tome još pokazuje kako kreativni pristupi staklu stvaraju nove mogućnosti za lokalno stanovništvo. 

Paraćinci i Amerikanci

Nova godina za paraćinsko staklo počela je vrlo perspektivno. Udruženim snagama sa najpoznatijim muzejom za staklo – Korning muzejom stakla, Republičkim zavodom za zaštitu spomenika kulture, FREN Labom za kreativnu ekonomiju i Institutom za kreativno preduzetništvo i inovacije, radiće se na izradi preliminarne tehničke procene za očuvanje i revitalizaciju industrijskog nasleđa paraćinskog staklarstva. Sve ove aktivnosti odvijaju se pod okriljem inicijative Kreativno staklo Srbija koju vodi Institut za kreativno preduzetništvo i inovacije već tri godine. Namera je da se kreira novi život paraćinskom staklarstvu kroz interrelacije različitih slojeva nasleđa, savremene umetnosti i kreativnog preduzetništva. Studija će biti završena do kraja godine, kada se očekuje da će ručna proizvodnja paraćinskog stakla dobiti jasnu viziju svog novog života, a industrijsko nasleđe naše najstarije fabrike stakla novi duh. Ova saradnja omogućena je kroz program Američke ambasade u Srbiji, a Paraćinci i Amerikanci su kroz istoriju Srpske fabrike stakla već sarađivali. Ta saradnja započeta je sredinom 50-ih godina uvozom američke tehnologije za automatizaciju proizvodnje boca i tegli (bile su to LYNCH mašine L1, JMP i Am). Sredinom 60-ih godina, kroz mrežu predstavništava General exporta u Njujorku paraćinski kristal se mogao naći na Petoj Aveniji, a paraćinski šlif plenio lepotom američke kupce. Onda se nastavila kroz Simpozijum oblikovanja stakla kada je 1980. godine na njemu učestvovao Marvin Lipofski jedan od najpoznatijih američkih predstavnika studijskog stakla. Kasnije je krajem 90-ih na poziv Srpske fabrike stakla Lipofski održao predavanje povodom obeležavanja 150 godina staklarstva u Srbiji, a na izložbi održanoj tom prilikom izloženi su i njegovi radovi sa simpozijuma u Paraćinu. Paraćinsko ručno proizvedeno staklo putovalo je često u Sjedinjene Američke Države kao traženi proizvod koji se radio za poznatu američku kompaniju Gorham, a Amerikanci uživali u ručno rađenim stolovatim čašama za punč, vino, sorbe, vodu i koktele. Oživljavanje američko-paraćinskih veza sada se nastavlja kroz razmenu iskustva i znanja na očuvanju i revitalizaciji paraćinskog staklarstva, koje može da kreira svetski šmek ne samo Paraćinu, nego celom Pomoravlju. Ko se ozbiljnije bavi istraživanjem stakla poznato mu jeda najpoznatiji muzeji stakla na svetu nisu klasične muzejske ustanove, već kreativne laboratorije za istraživanje, inovacije i umetničku izvrsnost u staklu. Tu se muzejski artefakti nalaze u drugom planu i u službi boljeg proučavanja tradicije staklarstva i traganja za novim kreativnim izrazima u staklu.

NAJPOZNATIJI AMERIČKI BREND: Štojbenovo umetničko staklo je linija proizvoda od kristala upotrebnog, dekorativnog i umetničkog stakla čijom proizvodnjom i prodajom upravlja Korning muzej stakla, a koji se proizvodi u njegovom studiju za staklo. Malu radionicu za kristalno staklo Štojben staklarska radionica osnovali su 1903. godine staklarski majstor Frederik Karder koji je proizvodio bojeno i umetničko staklo i Tomas Havkes vlasnik ateljea za graviranje stakla. Radionica je dobila naziv po oblasti Štojben kojoj pripada mesto Korning. Manufaktura je 1918. pripojena Korning fabrici stakla. Ovaj kristal je postao poznat 1933. godine, zahvaljujući svojoj formuli za topljenje kristala i njegovoj visokoj čistoći, od koga su se izrađivali kristalni predmeti visoke moći propuštanja svetlosti i njenog prelamanja. Štojbenov kristal našao se u vitrini Metropolitan muzeja 1938. godine, bila je to činija sa graviranim gazelama. Na svetskoj izložbi u Njujorku 1939. godine, ova kompanija izlaže modernističke komade stakla, koje postaju ikone modernog dizajna u staklu i do današnjih dana zadržali su status kultnih proizvoda ovog brenda. Fokus na umetničkim inovacijama u kristalu, ova kompanija je predstavila 1940. godine, kada je napravila veliku izložbu 27 umetnika u kristalu, gde je pozvala legendarne umetnike poput Anrija Matisa, Salvadora Dalija, Isame Nagučija, Đorđo de Kiriko, Grant Vuda i druge da izrade svoja skulpturalna dela u kristalu. Sva kristalna dela postala su deo kolekcije Korning muzeja stakla, a njemu je pripojena i radionica kristala u kojoj su se demonstrirale tehnike staklarskog umeća. Nastavlja se rad sa umetnicima, i proširuje Štojbenova kolekcija koja treba da predstavi potencijal kristala za skulpturu. Uporedo sa ovim eksperimentalnim aktivnostima, nastavljena je proizvodnja luksuznog posuđa, vaza, činija i drugih upotrebnih i dekorativnih predmeta od kristala. Godine 1953. na velikoj izložbi u Luvru „Umetnost stakla“ biva predstavljeno 150 kristalnih komada ovog američkog proizvođača. Nižu se izložbe različite vrste o umetnosti kristala, a najveća inovacija ovog proizvođača nastaje sredinom 50-ih godina, kada graviranje počinje da se koristi kao deo skulpturalnih formi u kristalu. 

Štojbenov kristal je kroz istoriju svog razvoja krasio rezidencije mnogih državnika, poklanjao se među diplomatama, kolekcije od kristala su bile predmet raznih međunarodnih događaja i na taj način izgrađen je trajni legat kulturnog nasleđa. Zahvaljujući tome on postaje najznačajniji američki kristal 20. veka. Prva kolekcija vintige kristalnih predmeta pod nazivom Steuben Heritage slavila je kultne proizvode klasicizma u kristalu i prvih dizajnerskih umeća posebno ističući tehniku raspoređenih mehurića u kristalu (u paraćinskoj fabrici ova tehnika poznata je bila kao antika i primenjivala se na običnom staklu). Ipak, 2008. godine, ovu manufakturu kupuje lanac maloprodaje luksuzne robe, i kompanija Korning zadržava samo deo vlasništva. Nekoliko godina kasnije, najavljuje se zatvaranje proizvodnje, što navodi Korning kompaniju da otkupi ponovo vlasništvo nad fabrikom i sačuva američko nasleđe u kristalu. U 2015. Štojbenova fabrika kristala transformisana je u novi prostor studija za rad sa vrućim staklom, gde se primerci ovog kristala i danas proizvode i prodaju u sklopu muzeja. 

Štojben staklarska radionica je 1940. godine napravila veliku izložbu 27 umetnika u kristalu, gde je pozvala legendarne umetnike poput Anrija Matisa, Salvadora Dalija, Isame Nagučija, Đorđa de Kirika, Granta Vuda i druge da izrade skulpture u kristalu

Tekst je prenet sa portala Novi magazin.