Izložba: „Sava Šumanović i evropski realizmi između dva svetska rata“

Priredila: Gordana Nonin. Izvor: Novi magazin

Obeležavajući pola veka postojanja, u Kulturnom centru Srbije u Parizu otvorena je 26. maja izložba „Sava Šumanović i evropski realizmi između dva svetska rata“, u saradnji Spomen-zbirke Pavla Beljanskog i Galerije Matice srpske iz Novog Sada. Na izložbi, koja će u Parizu trajati do 23. juna, biće predstavljena i istoimena publikacija autorke mr Milane Kvas, upravnice Spomen-zbirke Pavla Beljanskog.

Izložba u Parizu se zasniva na istoimenom projektu koji je realizovan kao jedan od vodećih projekata u okviru programa Fondacije Novi Sad 2022 – Evropska prestonica kulture, s idejom da se izložbom u Kulturnom centru Srbije predstave najnoviji rezultati istraživanja koji pokazuju Šumanovićevu povezanost sa francuskom kulturom i internacionalnom pariskom scenom.

Na izložbi u Parizu predstavljeno je devet slika i četiri crteža iz Galerije Matice srpske, kao i osam crteža iz Spomen-zbirke Pavla Beljanskog, zatim video animacije slika „Doručak na travi“ (Spomen-zbirka Pavla Beljanskog) i „Pijana lađa“ (Muzej savremene umetnosti Beograd), a postavka je dodatno upotpunjena posebnim video segmentom sa važnim primerima Šumanovićevog slikarstva, te radovima njegovih uzora i savremenika iz javnih i privatnih kolekcija.

Postavku izložbe upotpunjuje originalna autorska muzika kompozitora Andrije Pavlovića. Autor video sadržaja postavke je Aleksandar Ilić, dok je dizajn izložbe i pratećeg kataloga poveren Veljku Damjanoviću. Tokom trajanja izložbe biće organizovana predavanja istoričarke umetnosti Gordane Krstić Faj.

O PARISKOJ IZLOŽBI: Slikarski opus Save Šumanovića (1896–1942) gotovo u potpunosti pripada periodu između dva svetska rata. Njegove pojedine slike ili čitavi ciklusi pokazuju direktnu uključenost u bitne faze razvoja evropskog modernizma. U glavnom gradu Francuske boraviće u dva navrata, učeći slikarstvo od Andrea Lota, ali će u periodu od 1922. do 1929. godine biti sveprisutan na pariskoj umetničkoj sceni izlažući dela na Salonu nezavisnih i Jesenjem salonu.

Sa fokusom na originalna dela iz Galerije Matice srpske izlaganim na pariskom Jesenjem salonu i Salonu nezavisnih, relacijama sa evropskim realističkim orijentacijama na pariskoj umetničkoj sceni, kao i na krugu Šumanovićevih prijatelja i poznanika među kojima se izdvajaju Rastko Petrović, Andre Lot, Floran Fels, Kiki od Monparnasa, izložba u Kulturnom centru Srbije u novom svetlu predstavlja Šumanovića kao jednog od najznačajnijih umetnika jugoslovenskog kulturnog područja na kulturnoj sceni Pariza.

Povodom zatvaranja izložbe 23. juna, planira se promocija publikacije „Sava Šumanović i evropski realizmi između dva svetska rata“, objavljene prošle godine u izdanju Spomen-zbirke Pavla Beljanskog.

Kao važan doprinos vrednovanju i tumačenju Šumanovićevog dela budućim generacijama, ovaj reprezentativan, trojezičan (na srpskom, engleskom i francuskom jeziku) zbornik radova sadrži studije istaknutih naučnih i muzejskih stručnjaka: prof. dr Zvonka Makovića, prof. dr Lidije Merenik, prof. dr Igora Borozana, dr Ane Ereš, msr Sofije Milenković, Gordane Krstić Faj, dr Tijane Palkovljević Bugarski, mr Milane Kvas i msr Tamare Ognjević. Dostupnost sadržaja publikacije na francuskom, kao i na engleskom jeziku, omogućava stručnoj i široj javnosti u Francuskoj da se bliže upozna sa važnim aspektima Šumanovićevog stvaralaštva koji pokazuju da je njegova umetnost, ali i tadašnja jugoslovenska kulturna scena u periodu između dva svetska rata, ravnopravno učestvovala u oblikovanju evropske umetničke scene.

ŠUMANOVIĆ U PARIZU: „Za Savu Šumanovića, kao i za ostale umetnike strance, Pariz je bio privilegovani prostor umetničke slobode, centar intenzivne razmene ideja, pomeranja umetničkih granica i, u isti mah, bogata riznica vrhunskih umetničkih dela prethodnih epoha sačuvanih u muzejima. Uglednog porekla, imućan, britkog uma, izuzetnog talenta, širokog obrazovanja, imao je sve preduslove da se nesmetano uključi u aktuelne umetničke tokove. Ponesen ljubavlju prema francuskoj kulturi koju je stekao otkrivajući slikarstvo Sezana i Van Goga dok se školovao u zemunskoj gimnaziji, a potom čitajući u zagrebačkoj Sveučilišnoj biblioteci originalna izdanja francuske literature, Sava Šumanović će tokom dvadesetih godina prošlog veka u Parizu uspostaviti direktne relacije sa savremenim realističkim tendencijama.“, kaže za Novi magazin mr Milanka Kvas, upravnica Spomen zbirke Pavla Beljanskog i autorka ove izložbe.

Ona nam otkriva i detalje o izuzetnom značaju veza koje je za života Sava Šumanović uspostavio sa umetničkim scenama Pariza:

On je prvi put izlagao u Parizu na velikoj Izložbi jugoslovenskih umetnika organizovanoj u Pti Paleu između 12. aprila i 15. maja 1919. godine. Na impozantnoj postavci od 285 dela radove je izložilo ukupno 64 umetnika, koje je Andre Mišel u predgovoru kataloga predstavio kao „delegate na Mirovnom kongresu“, dajući tako izložbi političku konotaciju uoči potpisivanja Versajskog mira 28. juna 1919. godine. Negde u to vreme, Žak Rivijer, glavni urednik uglednog umetničkog časopisa La nouvelle revue française i jedan od glavnih zagovornika „modernog klasicizma“ u francuskoj umetnosti, zapisao je: „Govorićemo o svemu što predskazuje klasičnu renesansu“. Time je ukazao na značaj obnove klasičnih vrednosti koja je u novom talasu preplavila francusku umetnost, mada je bila prisutna u kontinuitetu počev od kraja 19. veka.

Šumanović prvi put boravi u Parizu od kraja septembra 1920. do leta 1921. godine. Taj boravak će dalekosežno uticati na umetnika koji istovremeno usvaja novi kulturni model života i nove uzore u slikarskoj teoriji i praksi. Osim samostalnog učenja u muzejima i galerijama, Šumanović studira slikarstvo kod Andrea Lota, čiji umetničko-teorijski sistem postaje jedan od ključnih oslonaca daljeg razvoja Šumanovićeve umetnosti. Lotovoj školi Šumanović će se vratiti i tokom drugog boravka u Parizu između 1925. i 1928. godine, a sa svojim učiteljem održavao je kontakte i dok je živeo u Zagrebu (1921–1925), obaveštavajući ga o svom radu, slikama koje je slao na pariski Salon nezavisnih, o čemu svedoče sačuvana pisma u Arhivu Andrea Lota.

Važnu ulogu prilikom Savinog dolaska u Pariz 1920. godine odigrao je srpski pisac i likovni kritičar Rastko Petrović. Kosmopolitskog duha, temperamentan i društven, Petrović je boravio u Parizu između 1916. i 1921, a već od 1917. godine postaje pripadnik kruga umetnika i intelektualaca među kojima je našao prijatelje i istomišljenike, poput Maksa Žakoba, Andrea Salmona, Pabla Pikasa, Pjera Reverdija, Pola Elijara. Za Rastkovo pozicioniranje u međunarodnim umetničkim krugovima značajno je blisko prijateljstvo sa likovnim kritičarem i urednikom uticajnog časopisa L’art vivant, Floranom Felsom sa kojim je upoznao i Savu Šumanovića.

Po povratku iz Pariza u Zagreb, septembra 1921. godine, Šumanović priređuje samostalnu izložbu u Umjetničkom paviljonu koja donosi radikalne iskorake u jugoslovenskoj umetnosti, jer sliku doživljava i stvara ne više kao odraz realnosti, već kao samostalnu realnost koja ima sopstvene zakone. Značaj Šumanovićevog stvaranja nove slikarske realnosti prvi su istakli Rastko Petrović i hrvatski pesnik Antun Branko Šimić, dok će sâm slikar manifestno sumirati karakter tih promena u tekstu „Slikar o slikarstvu“ 1924. godine: „Mi ne slikamo crkve, te nismo prisiljeni da uzmemo alegorije, mi ne pravimo historijske slike (to je bez smisla, jer kinematograf dade puno savršeniju rekonstrukciju prošlosti), ne slikamo more u buri (kino dade pokret), ne imitiramo ničiji obraz (fotografska leća i svetlo to čine egzaktnije), već slikamo našu slikarsku predodžbu sveta, tj. mi pokušavamo stvarati novi svet u granicama našeg platna, koji ima tek toliko veze sa vanjskim što ga je pravio čovek i što je primenio u svojoj slici one zakone koji su i u kozmosu.“

SVETLOST I SENKE: I dok će evropska publika biti u prilici da pogleda izložbu najreprezentativnijim delima Save Šumanovića, o čuvenom našem slikaru snimljen je I kratki dokumentarno-igrani film koji, već na početku svog festivalskog života beleži veliki broj nagrada. Art–dokumentarni film „Svetlost i senke“, u produkciji Kulturnog centra Vojvodine „Miloš Crnjanski“, „Ramonda“ produkcijske kuće i Fondacije „Fashion Company“ iz Beograda, pobedio je, u proteklih dva meseca, na deset filmskih festivala u Aziji i zavredeo još petnaest nagrada u Evropi i svetu, u kategoriji dokumentarnog kratkog filma, od kojih su tri pripale producentu.

Odlukom žirija, ovaj film je proglašen za najbolji kratki dokumentarni film na „Indo French International Film Festivalu“ (IFIFF) u Indiji, a odmah potom su stigle nove vesti iz te zemlje da je film proglašen za najbolji kratkometražni film i na Internacionalnom filmskom festivalu „Rohip“. Potom, stigla je i vest da je film proglašen najboljim i na „Tekka International Film Festival“ u Singapuru, u istoj kategoriji. Sledeća je usledila vest da je film izglasan za najbolji i nakon zvanične selekcije na „Kollywood International Film Festival“, još jednom međunarodnom festivalu u Aziji. Za njom i da smo postali dobitnici i pete nagrade i to na „Royal society of television and motion picture“ festivalu. Film je osvojio i šesti „Uruvati“ internacionalni filmski festival u Aziji, kao i još dve nagrade u Aziji, od kojih je jedna pripala režiseru prof. Draganu Dragoljubu Elčiću.

Od maja meseca, film se prikazuje i na evropskim festivalima i nagrade se nižu i dalje, kako u Evropi, tako i u svetu: nagrada „Monthly future of film awards“ festival u Ohridu, na kojem je nagrađen i producent filma Goran Ikonić, zatim „Indomalay“ i „Dubai“ filmski festival! Dalje, film je zavredeo još tri vredne nagrade iz Južne Koreje, Egipta i Katara. Film je ušao i u pet zvaničnih selekcija u Londonu, Krajovi, Severnoj Africi, Južnoj Koreji i Oslu.

„Izuzetno je zadovoljstvo sada primiti vesti o uspesima filma „Svetlost i senke“ na početku njegovog festivalskog života. Kulturni centar Vojvodine ‘Miloš Crnjanski’ je, kao i naš osnivač Pokrajinski sekretarijat za kulturu, javno informisanje i odnose s verskim zajednicama, odmah prepoznao da je važno sarađivati u nastanku ovog izuzetnog ostvarenja koje na najbolji mogući način prikazuje i svu magiju slikarstva jednog od najvećih vojvođanskih slikara, kao i, nažalost, tako tragičnu smrt kakvu je on doživeo. Uzevši u obzir veličinu lika i dela Save Šumanovića, kao i autorski tim koji radi na ovom projektu, od početka smo bili uvereni da će film imati izuzetan festivalski potencijal i da ćemo njime zajedno napraviti svetsku promociju životnog dela našeg umetnika i promociju srpske umetnosti u svetu“, izjavio je za Novi magazin književnik Nenad Šaponja, direktor Kulturnog centra Vojvodine „Miloš Crnjanski“, ističući da je autentična vrednost ovog filma i činjenica da je autorski tim snimio, prvi put, sva originalna dela Save Šumanovića u Parizu, Zagrebu, Vinkovcima, Šidu, Pančevu i Novom Sadu, a radi se o više od 400 najznačajnijih umetničkih dela ovog umetnika koja se nalaze u galerijama Srbije, Francuske, Hrvatske, Makedonije i Bosne i Hercegovine. Upravo to što su snimljena dela originalna, ovo filmsko ostvarenje čini jedinstveni materijal o umetničkom stvaralaštvu Save Šumanovića, koji do sada niko nije snimio u ovom obliku.

Ovo filmsko ostvarenje, rađeno poetikom slike, zvuka i tišine, režirao je prof. Dragan Dragoljub Elčić, dekan Akademije umetnosti u Beogradu, a u autorskom timu su i kompozitor Draško Janković, snimatelj Radoslav Vladić i montažer Svetolik Mića Zajc.

„Ideja nam je bila da napravimo vanvremensku priču o plodotvornom radu ovog slavnog srpskog umetnika povodom 80 godina od njegove smrti i 70 godina rada Galerije „Sava Šumanović“ u Šidu. Film su bezrezervno podržali Ministarstvo spoljnih poslova i Ambasada Republike Srbije u Parizu, koji su nam obezbedili snimanja u Parizu, zatim Galerija „Sava Šumanović“ u Šidu, Hrvatska akademija znanosti i umjetnosti i druge mnogobrojne institucije kulture u Srbiji i regionu. Značajnu finansijsku podršku dala je Fondacija ‘Fashion Friends’ iz Beograda koja aktivno učestvuje u realizaciji projekta, a posebno ističem i saradnju sa Kulturnim centrom Vojvodine ‘Miloš Crnjanski’ iz Novog Sada koji je koproducent ovog filma i učestvuje u postprodukciji filma“, istakao je, sada već nagrađeni producent, Goran Ikonić iz „Ramonda productionˮ.

Francuska i Srbija tesno povezane

Na otvaranju, publici su se obratili Natali Beljanski Popović, direktorka Kulturnog centra Republike Srbije u Parizu, Goran Aleksić, državni sekretar u Ministarstvu spoljnih poslova Republike Srbije, Nikola Faj, šef odeljenja za Balkan pri Ministarstvu za Evropu i spoljne poslove Republike Francuske, i Maja Gojković, potpredsednica Vlade i ministar kulture Republike Srbije, koja je izložbu zvanično otvorila.

„Proslavljajući 50 godina postojanja Kulturnog centra Srbije u Parizu mi danas promišljamo njegovu budućnost, ali i nosimo u sebi sećanje na one koji su bili deo duge i bogate istorije ovoga mesta“, istakla je Natali Beljanski Popović, ali i da je danas „Kulturni centar u Parizu i dalje otvoren francuskoj i evropskoj publici i svojim radom svakome pruža priliku da otkrije bogatstvo, raznolikost i autentičnost kulture i umetnosti Srbije“.

Gospodin Goran Aleksić osvrnuo se na jake prijateljske odnose između Srbije i Francuske: „Sledeće godine obeležavamo 185 godina od uspostavljanja diplomatskih odnosa, što je potvrda duge tradicije političkih i prijateljskih veza naše dve zemlje i naših naroda“, kao i da su „veze sa Francuskom dodatno ojačane između dva rata kada su na francuskim univerzitetima školovane i formirane generacije intelektualaca koje su imale presudan uticaj na razvoj kulturnog, političkog i društvenog miljea Srbije.“

„Umetnost i kultura su već jako dugo važni mostovi između naših dveju zemalja. Francuska je ugostila mnoge srpske umetnike. Moramo ceniti ove kulturološke veze koje nas obogaćuju i ojačavaju uzajamno razumevanje. Srbija čini deo evropske kulturne mape. Naša želja je da u nadolazećim godinama ojačamo naše kulturološke veze, ne samo između institucija nego i između nezavisnih umetnika“ – izjavio je gospodin Nikola Faj.

Potpredsednica Vlade Republike Srbije i ministarka kulture Maja Gojković otvarajući izložbu istakla je da Kulturni centar u Parizu ima značajnu ulogu u jačanju kulturnih veza između Srbije i Francuske jer pariskoj i francuskoj publici uspešno približava svu raznolikost i raznovrsnost srpske kulture, gradeći mostove i povezujući naše narode, institucije i pojedince.

Gojković je podsetila na činjenicu da se veliki broj umetnika iz Srbije školovao u Parizu i u tom gradu stekao svetsku slavu, da među njima, svojim darom i autentičnom slikarskom veštinom Sava Šumanović zauzima počasno mesto, a njegovo delo verno simbolizuje povezanost kultura dve zemlje.

„Dela znamenitog srpskog slikara prisutna su u Parizu, jednom od svetskih centara umetnosti, duže od jednog veka. Prestonica Francuske poslužila je srpskom slikaru kao tema i motiv za neka od najznačajnijih radova njegovog opusa. Družeći se i sarađujući sa najuticajnijim umetnicima svoga doba u ovom gradu, Sava Šumanović prenosio je u otadžbinu ne samo svoje impresije o aktuelnim umetničkim kretanjima, već i duh jednog vremena“, istakla je ministarka Gojković.

Promocija i premijera filma u Novom Sadu

Kulturni centar Vojvodine „Miloš Crnjanski“ je početkom ove godine organizovao predstavljanje projekta art–dokumentarnog filma „Svetlost i senke“ u Galeriji Matice srpske, u okviru manifestacije „Dani Špire Matijevića“, upravo pre početka festivalskih premijera ovog filma u svetu.

Ova institucija će organizovati i prvu novosadsku premijeru filma „Svetlost i senke“ 5. juna u Maloj sali Srpskog narodnog pozorišta sa početkom u 19.30 sati.

Priča koja obilazi svet

Priča o našem velikom slikaru, koji je i sam za života u tekstu „Slikar o slikarstvu“ 1924. godine, manifestno sumirao karakter promena u slikarstvu po kojoj sliku doživljava i stvara ne više kao odraz realnosti, već kao samostalnu realnost koja ima sopstvene zakone: „Mi slikamo našu slikarsku predodžbu sveta, tj. mi pokušavamo stvarati novi svet u granicama našeg platna, koji ima tek toliko veze sa vanjskim što ga je pravio čovek i što je primenio u svojoj slici one zakone koji su i u kozmosu“ obilazi, ove 2023. godine svet.

Tekst je prenet sa portala Novi magazin.