Avionske konekcije i titostalgični kafići

Piše: Muharem Bazdulj

Jedna od posljedica ratnog raspada Jugoslavije koji je obilježio kraj 20. stoljeća bio je povećan interes medijskog, akademskog i umjetničkog svijeta za ovo parče zemaljske kugle. Kad je o umjetnosti riječ, naročito je zanimljivo kako se rat u Bosni i Hercegovini odrazio na imaginaciju pisaca koji nisu bili direktno i lično involvirani u ovdašnja tragična događanja. Dok je rat trajao, ta književna djela su uglavnom bila “angažovana”. Kasnije se u sve to intenzivno uključuju pisci žanrovske književnosti. Ispostavilo se da kraj rata nije označio kraj ovog interesa; nakon 2000. godine u savremenoj književnosti pisanoj na engleskom jeziku javlja se cijeli niz djela čija je glavna tema povezana s ratnim raspadom Jugoslavije, naročito ratom u Bosni i opsadom Sarajeva, s tim što je pristup temi sada primarno literarno-historiografski, odnosno – cijeli taj historijski kontekst biva nešto na šta se sada gleda kao na svršen čin i nešto što je okončano i dovedeno do kraja. U prvoj polovini 21. vijeka najistaknutniji romani iz ove “brazde” bili su oni koje potpisuju Geraldine Brooks i Steven Galloway.

PRIJE PANDEMIJE

Godine prolaze, ali Sarajevo, srećom, više nije grad o kojem svaki dan izvještavaju najvažnije svjetske informativne televizije. U sličnom ritmu i pisci iz Velike Britanije i Amerike ne pišu više toliko o Sarajevu, barem onom savremenom. A onda je, evo, 21. januara ove godine objavljen drugi roman jedne od najtalentovanijih i najperspektivnijih mladih britanskih spisateljica koji se svojim velikim dijelom bavi upravo Sarajevom. Na prvi pogled, iz imena, odnosno prezimena koje završava famoznim “ic” neko bi pomislio da je riječ o ženi sa ovih prostora koja je kao djevojčica izbjegla u Veliku Britaniju. Međutim, ako bismo Oliviju Sudjic (rođenu 1988. u Londonu) i posmatrali kao osobu južnoslovenskog porijekla, to ipak ostaje u sjeni činjenice da je ona rođena Britanka, od oca rođenog takođe u Londonu. Jer njen otac je Deyan Sudjic, glasoviti novinar i publicista specijalizovan za teme arhitekture i dizajna, dijete emigranata iz Jugoslavije. Deyan Sudjic je, između ostalog, jedan od osnivača arhitektonskog mjesečnika Blueprint kao i direktor Venecijanskog arhitektonskog bijenala za 2002. Takođe je i saradnik Guardiana te London Review of Booksa i drugih značajnih medija. Stupivši kao mlada žena na kulturnu scenu, Olivia Sudjic je imala ozbiljan porodično-simbolički pedigre.

Njen prvi roman “Sympathy” objavljen 2017. privukao je jako veliku pažnju. Glavna junakinja je djevojka u ranim dvadesetim koja dolazi u New York i koja preko Instagrama postaje opsjednuta jednom starijom ženom. Najvažniji anglosaksonski mediji listom su o romanu pisali u superlativima, naročito u kontekstu tematiziranja generacijskih razlika, posebno potenciranih u svijetu društvenih mreža. Pišući za New Republic pod naslovom “Prvi veliki Instagram roman”, Josephine Livingstone ističe da Olivia Sudjic uspijeva efektno da p(r)okaže “dramu virtualnog”. Godinu kasnije, ova autorka objavljuje svoju novu knjigu, ovaj put nefikcijsku, pod naslovom “Exposure”. Baveći se temama od epidemije anksioznosti do internetskog feminizma, Sudjic je ponovo uspjela da bude u centru pažnje postigavši da se njena naredna djela pojavljuju u kontekstu velikih očekivanja.

I, evo, prije samo desetak dana iz štampe je izišao njen drugi roman “Asylum Road”. Na nepune tri stotine stranica pratimo glavnu junakinju Anyu, koja je kao dijete izbjegla iz Sarajeva, i njenog zaručnika Lukea. U romanu koji se fokusira na mnoge važne teme: od postbregzitovske Britanije do migrantske krize, važno mjesto ima i hodočašće glavne junakinje u Sarajevo koje je napustila kao djevojčica. Vrlo je zanimljiva slika Sarajeva u romanu Olivie Sudjic, smještana u vrijeme neposredno pred početak pandemije Covid-19. Četvrto poglavlje romana počinje rečenicom “Iz Londona ne možete doletjeti direktno u Sarajevo”. Stoga će i dolazak i odlazak Anyin biti karakterisan tzv. konekcijama preko Beča, odnosno Splita.

PERCEPCIJA SARAJEVA

Njen zaručnik na Sarajevo i okolinu kao prvu asocijaciju ima Novaka Đokovića, a pokušava se upoznati sa lokalnom situacijom gledajući “Lov u Bosni” sa Richardom Gereom i čitajući “Male crvene stolice” Edne O’Brien. Rat je neizbježan u Anyinoj percepciji Sarajeva, ne samo zbog vlastitog prekinutog djetinjstva. Ipak, zanimljiviji su isječci utisaka iz savremenog trenutka kao kad se na jednom mjestu kaže da Bošnjaci u Sarajevu vole Erdogana jednakim intenzitetom kolikim Srbi iz okoline Sarajeva vole Putina. Pominju se takođe i “fake news” stranice podrške Trumpu koje pravi osiromašena omladina iz postjugoslovenskog političkog pejzaža, kao “titostalgični kafić” (“Tito-themed cafe” u originalu) blizu spomenika ICAR konzerviranoj govedini. Koliko god da je rat i dalje dominantna asocijacija, primjetan je ipak određeni pomak u načinu na koji se savremeno Sarajevo slika u ovom romanu, no i dalje na tragu dominantnih dojmova nedostupnosti, odnosno teške dostupnosti, i sveprožimajuće nostalgije koja boji svakodnevni život. Bilo kako bilo, Sarajevo ostaje prisutno kao prepoznatljiv “brend” u savremenoj angloameričkoj književnosti.

Tekst je prenet sa portala Oslobođenje.