Nataša Kandić: Politička volja i dalje presudna za istinu o nestalima

Piše: Sandra Cvetković

“Stalno se govori o brojkama i humanitarnom pitanju ali nikako da vidimo političku volju u smislu informacija o otkrivanju novih masovnih grobnica”, podvukla je Kandić tokom online prezentacije u organizaciji REKOM-a (Regionalna komisija za utvrđivanje činjenica o ratnim zločinima).

Fokus tokom rasprave je bio na pitanju nestalih u BiH, odnosno na Kosovu, gde se u ovom trenutku i dalje kao nestali vodi preko 1.600 osoba, od kojih je većina iz redova albanske zajednice.

Upotreba oznake državne tajne?

Predrag Miletić, jedan od istraživača FHP-a, koji se dugi niz godina bavi rasvetljavanjem sudbine nestalih lica tokom rata na Kosovu, je podsetio da je Krivični Tribunal za bivšu Jugoslaviju najčešće donosio oslobađajuće presude kada se radilo o nestalim licima, jer nije bilo dovoljno dokaza o tome šta se dešavalo sa njima.

“Nakon usvajanja Zakona o pristupu informacijama od javnog značaja, više puta smo se obraćali institucijama, prvenstveno Vojsci i Policiji, ali su u većini slučajeva odbili da podele informacije. Postoji dokumentacija koja nam je nedostupna i proglašena državnom tajnom“, podvlači Miletić.

Na to je Nataša Kandić konstatovala da Međunarodni krivični sudovi mogu da doprinesu ravetljavanju počinjenih zločina više nego domaći jer “iskustvo pokazuje koliko rad domaćih sudova zavisi od političke volje”.

“Mi još uvek imamo veliki broj nestalih sa početka rata na Kosovu, iz 1998. godine, i ono što nakon 21 godine treba posebno da zabrinjava je da imamo jako puno nestalih starijih ljudi i ne mogu da govorim a da ne pomenem da je skoro 30 staraca i starica nestalo 1. juna 1998. iz sela u okolini opštine Dečani. To se desilo nakon što su tamo bile srpske snage, čak ima indicija da je bilo pripadnika Jedinice za specijalne operacije. Mi još uvek ne znamo šta se desilo sa tim starim ljudima, koji su imali više od 60 godina”, rekla je Kandić.

“Generali, koji se u Srbiji danas slave, moraju da daju podatke šta se dešavalo na područuju Kraljana (opština Đakovica), gde su odneta tela i gde se nalaze posmrtni ostaci”.

Prema podacima Fonda za humanitarno pravo, u Kranjanima je 4. aprila 1999. godine ubijeno oko 80 osoba.

Spomenula je i selo Mušutište kod Prizrena, gde su tokom bombardovanja ostali stariji Albanci koji su potom nestali.

U BiH postojalo najmanje 1.500 logora

Takođe, istraživači iz Udruženja za tranzicionu pravdu, odgovornost i sećanje (TPOS) u Bosni i Hercegovini i Centar za demokratiju i tranzicionu pravdu (CDTP) su prezentovali informacije do kojih su došli tokom višegodišnjeg rada u prikupljanju podataka o logorima na teritoriji Bosne i Hercegovine (BiH).

Mirna Alibegović, Benjamin Sabljica i Zlatica Gruhonjić su prikupili podatke o 950 od najmanje 1.500 logora i drugih objekata u BiH u kojima su se držali zarobljenici tokom rata.

Inače, postojanje između 300 i 350 logora, zatvora i drugih javnih i privatnih objekata u kojima su izvršeni ratni zločini prema vojnim zarobljenicima i civilnim zatočenicima, utvrđeno je presudama Haškog tribunala, Suda BiH i drugih nacionalnih sudova.

Mirna Alibegović je navela da je na teritoriji opštine Brčko, gde su srpske snage 1. maja 1992. godine izvele napad, došlo do teških zločina protiv čovečnosti kada je nakon 3. maja iste godine bilo zarobljeno nesrpsko stanovništvo.

Najveći logor na području Brčkog bio je logor Luka koji je postojao od 7. maja do 9. jula 1992. i kroz koji je prošlo oko 3.000 civila, uključujući žene i decu hrvatske i bošnjačke nacionalnosti.

Alibegović je navela da su zarobljenici svedočili o psihičkom i fizičkom maltretiranju, odnosno hranu i vodu su dobijali tek da prežive. Zarobljenici su se brutalno tukli, a žene silovane.

“Među licima koji su učestvovali u zlostavljanju zarobljenika bila je Monika Karamilić koja je zarobljenika A udarala po celom telu a onda bi Monika donela flašu sa sonom kiselinom i terala ga da se njome umije”, navela je Alibegović jedan od primera mučenja zarobljenika u logorima u BiH.

Moniku Karamilić je Međunarodni tribunal za ratne zločine osudio na dve i po godine zatvora.

U logoru Luka, srpske snage su ubile na stotine civila a Međunarodni tribunal je utvrdio da je za većinu zločina bio odgovoran Goran Jelisić. On je osuđen na 40 godina zatvora.

Osim logora Luka na teritoriji područja Brčko postojalo je još osam logora u kojima su se nalazili Bošnjaci i Hrvati.

Takođe, u Brčkom su postojali i objekti koji su se koristili za zarobljavanje Srba a formirani su septembra 1992. godine kada su združene snage Armije BiH i HDA-a izvršile napad na 19 sela u okolini Brčkog.

Jedan od najznačajnijeg objekta bio je Društveni dom u kome je bilo zarobljeno oko 300 srpskih civila.

“Bili su smešteni u maloj sali a usled nedostatka prostora morali su spavati na betonu, okrenuti na stranu. Nuždu su tokom noći vršili u toj prostoriji a preko dana su izvođeni van i bili izloženi fizičkom maltretiranju”, precizirala je Alibegović.

Osnovni sud Brčko Distrikta osudio je Galiba Hadžića na tri, a Nijaza Hodžića na godinu zatvora zbog zločina nad civilima i ratnim zarobljenicima srpske nacionalnosti počinjenih u Društvenom domu.

Benjamin Sabljica je naveo da je na područuju opštine Mostar bilo 15 logora od kojih je najveći bio Heliodrom. Osnovan je septembra 1999. godine a u njemu su se nalazili uglavnom Bošnjaci a fizička zlostavljanja su bila svakodnevna.

Samo u prvom talasu je dovedeno preko 2.000 civila.

“Stražari su često dolazili u svlačionicu, tukli su ih palicama dok se ne bi onesvestili. Zarobljenici su se vodili na prisilne radove i život im je bio ugrožen”, rekao je Sabljica.

Pored dokumentovanja objekata za zarobljavanje, istraživači TPOS-a i CDTP-a su istraživali i mesta zarobljavanja koja se navode u evidencijama udruženja logoraša, medijskim izveštajima, publikacijama, izveštajima Komisije eksperata UN, vlada, međunarodnih nevladinih organizacija za ljudska prava i u drugim izvorima.

Do sada su dokumentovali preko 600 javnih i privatnih objekata, među kojima su pored zatvora, policijskih stanica i kancelarija, kasarni, baraka i hangara nekadašnje JNA, i učionice osnovnih i srednjih škola, fabrike, hoteli, restorani, sportske sale, privatne kuće, štale, tuneli, bunkeri, podrumi i razni napušteni objekti.

Tekst je prenet sa portala Radio Slobodna Evropa.