Knjiga o bolesti u modernom srpskom i evropskom romanu

Izvor: Arhipelag

Pitanje bolesti kao književne teme i bolesti kao književne metafore i slike sveta Bojana Savović preispituje na primeru sedam romana napisanih tokom XX i na početku XXI veka: Izlet na pučinu Virdžinije Vulf, Čarobni breg Tomasa Mana, Mutna i krvava Milice Janković, Proljeća Ivana Galeba Vladana Desnice, Kuga Albera Kamija, Danas je sreda Davida Albaharija i Uspon i pad Parkinsonove bolesti Svetislava Basare.

Govoreći o nastanku i temama svoje svoje studije, Bojana Savović kaže:

– U romanima Izlet na pučinu Virdžinije Vulf, Čarobni breg Tomasa Mana, Mutna i krvava Milice Janković, Proljeća Ivana Galeba Vladana Desnice, Kuga Albera Кamija, Danas je sreda Davida Albaharija i Uspon i pad Parkinsonove bolesti Svetislava Basare – bolest je pokazala vrlo delikatan oblik neizlečivosti. Svojevrsnu karnevalsku neizlečivost. Posebnu vrstu otpora to jest otpornosti na lek ili lekove koji bi se u konkretnom slučaju mogli primeniti. Te lekove prepisivali su i junaci romana i tumači romana. Zajedničko za njih jeste to što su i jedni i drugi, i junaci i tumači, na neizlečivost bolesti davali odgovore u kojima je neizlečivost bila izjednačena s nezdravim stanjem.

Koje se sve bolesti pojavljuju u književnosti?

– Bolest fizička, negde i figurativna, predstavlja događaj u životu četiri junaka. Dvoje mladih na početku obrazovnog puta – Rejčel Vinrejs, u romanu Izlet na pučinu, i Hansa Кastorpa, u romanu Čarobni breg, i dvoje junaka koji su taj put već prešli – glumice Emilije Paprat, u romanu Mutna i krvava, i violiniste Ivana Galeba, u romanu Proljeća Ivana Galeba. Osim kao vrhunski, određujući događaj u životu četiri bolesnika, čiji pol, životna dob, interesovanja impliciraju drugačije otkriće bolesti u jeziku, bolest poseduje i određene moći u odnosu na koje bi valjalo da bude sagledana. U romanu Кuga u pitanju je moć da zarazi – da bolesnog vrtoglavo umnožava čineći zdravog sledećim (njenim tumačem), i moć da se vrati – da obelodani odakle bolest u književnosti dolazi. U romanima Danas je sreda i Uspon i pad Parkinsonove bolesti – moć da sama napiše svoje poreklo (svog „oca“, svog Parkinsona) i moć da sama napiše svoj kraj (jezik umesto smrti) – kaže Bojana Savović.

Naglašavajući složenost analitičkog postupka Bojane Savović, profesor dr Mihajlo Pantić, jedan od recenzenata ove knjige, ističe:

– Dok čitaočevi svakodnevni susreti s bolešću malo mogu reći o bolesti u književnosti, bolest u književnosti (bolest kao književna tema odnosno književna metafora) mnogo može reći o bolesti u svakodnevici. Čini se da je u postmodernom vremenu neophodno unapređivati tehniku pažljivog čitanja. Susret sa tišinom u koju bolest u književnosti izvodi, tu tehniku brusi. Čitalac, zahvaljujući tišini, postaje svestan „granica“ u koje ga bolest – kao pročitana, kao rastumačena – stavlja. Pažljivi čitalac Кamijevog romana Кuga, u vremenu pandemije virusa COVID-19, toga je bio svesniji nego ikad pre. Zahvaljujući čitalačkom iskustvu sebe je (u stvarnosti) čitao „bolje“. Čitao unapred. I zato u bolesti video zdravlje. U književnosti ona ga ima, dobro je ukoliko ga u tumačenjima sačuva. Кnjiga Bojane Savović Sa jarbola Eufrosine (o metafori bolesti) pisana je s željom da se „zdravlje bolesti dodirne“, odnosno da se pronađe metaforički ključ njenog razumevanja u formi fikcije. Nesvakidašnji analitički rezultat pomenutu knjigu na svaki način preporučuje.

– Analitičko čitanje sedam odabranih romana, indikativnih za ključnu temu, u knjizi Bojane Savović Sa jarbola Eufrosine (o metafori bolesti) dosledno je metodološki i interpretativno izvedeno. Rečju, sama analiza saobražena je kako složenosti odabrane teme, tako i kompleksnoj razlici njenog viđenja u različitim romanima različitih epoha, poetika, stilova različitih autora, i u tom duhu računa sa tri interpretativna plana, odnosno odvija se na njima. Prvi od njih odnosi se na tematologiju, staru filološku disciplinu kojoj se sada daje nov kontekst iz kog izrasta i nova semantička aura; drugi je u osnovi hermeneutički, složen već činjenicom da svaki put iznova treba pronaći novi ključ za novo delo; a treći se zasniva na inventivnoj, nestandardnoj (re)definiciji pojma metafore. Upravo se posredstvom takvog tumačenja jednog od osnovnih pojmova nauke o književnosti pronalazi istost, bolje reći, temeljna tačka oslonca predočenih razlika viđenja i shvatanja pojma (teme) bolesti. Кonačni istraživački rezultat Bojane Savović pokazuje se kao akademski uzoran, ujedno i inovativan u mnogom pogledu, a studija Sa jarbola Eufrosine (o metafori bolesti) vrednim ne samo akademske već i šire čitalačke pažnje – kaže profesorka dr Dunja Dušanić u svojoj recenziji.

Bojana Savović (1981) rođena je u Beogradu. Diplomirala je na Katedri za opštu književnost i teoriju književnosti Filološkog fakulteta Univerziteta u Beogradu. Na istom fakultetu odbranila je master tezu pod nazivom „Koncept postajanja kod Kafke”, a potom i doktorsku disertaciju, pretočenu u knjigu Sa jarbola Eufrosine (o metafori bolesti).

Tekst je prenet sa portala Arhipelag.