SPARTA

Autorka: Ivana Dukčević www.umetnostputovanja.rs 

Planine Tajgetos, poznate su iz antičkih legendi, jer se u njima pominje običaj da je svaka spartanska beba koja se rodila sa bilo kakvim fizičkim nedostatkom ili belegom, bivala bačena sa najvišeg vrha planine, koji danas nosi naziv Prorok Ilija (2407 m). Danas do vrha vode planinarske rute, od kojih je najpoznatija ona sa velikim brojem planinara, koji na uspon kreću u predvečerje 19. jula, kako bi na vrh stigli u zoru, na praznik Svetog Ilije u Grčkoj se, po novom kalendaru slavi 20.

Današnja Sparta, maleni je grad od oko 16.000 stanovnika, u veoma širokoj kotlini između valovitih planina. Obilazak Sparte, počeli smo kod spomenika čuvenom kralju Leonidi, u predgrađu, odakle kroz maslinajke, popločan put vodi u arheološko nalazište – mesto gde je nastao čuveni grad-država, najljući rival antičke Atine.  Pretežno ruševni ostaci polisa koji je za neprijatelje važio za strah i trepet, potiču iz tri perioda: antičkog, za vreme rimske okupacije i tokom vladavine Vizantije. Najočuvanija građevina na samom lokalitetu, iznad koje se pruža najlepši panoramski pogled na modernu Spartu i planine Tajgetos, je rimski teatar iz I veka, koji je mogao da primi 13.000 posetilaca, i čiji je deo scene podignut na zahtev rimskog cara Vespazijana. 

Nadomak Sparte, sa suprotne strane grada u odnosu na arheološko nalazište, u selu Kserokambi, na padini brda pored Crkve Agios Vasilios, 2015. godine otkriveni su ostaci palate iz perioda drevne Mikene, za koje se smatra da bi mogli da budu delovi palatnog kompleksa antičke Sparte. Na nalazištu su između ostalih, pronađene glinene tablice sa starim grčkim pismom, Linearnim B. Iskopavanja su u toku i ukoliko se predviđanja pokažu kao istinita, biće to veliko otkriće.

Najznačajniji arheološki ostaci koji su pronađeni na arheološkom nalazištu antičke Sparte, mogu da se vide u Arheološkom muzeju Sparte. Neveliki, stari muzej sa vrednom zbirkom antičkih predmeta iz ove oblasti, uskoro će dobiti novo zdanje u kojem će sjajni eksponatidoći do izražaja. Osim rimskih mozaika, posmrtnih stela, pozorišnih maski, nakita i upotrebnih predmeta, u muzeju se nalazi određen broj reljefa i skulptura. Jedna od njih, pronađena u ostacima hrama boginje Atine, nalazi se u gotovo svim knjigama antičke istorije Grčke, i sve do nedavno smatralo se da pripada čuvenom kralju Leonidi. Iako potiče iz ovog perioda, što potvrđuje i tkzv. arhajski osmeh biste, vremenom je za statuu od paroskog mermera sa korintskim šlemom vezano nekoliko paralelnih verzija priča. Jedna govori o tome da je bista kao deo skulpturalne kompozicije možda predstavlja imaginarnu personifikaciju spartanskog junaka ili boga, dok druga priča priču o spartanskom junaku Pausaniju koji je jedno vreme proveo živeći u Maloj Aziji, i bio grčki general u Bici kod Plateje (479. godina p. n. e). Na ovom mestu, u Hramu boginje Atine, umro je od gladi i žeđi, jer se u ono vreme, odluka za životom na neprijateljskim teritorijama smatrala ličnom sramotom. Još jedna zanimljiva priča iz muzeja, tiče se rimskog podnog mozaika koji je ovde izložen, koji predstavlja zanimljiv lik rimskog aristokrate razbarušene crne kose. Meni najsimpatičnija od svih skulptura je ona od bronze, mala i potpuno svedena, koja predstavlja „lepu Jelenu Trojansku“, a koja je iz današnje prespektive i prema savremenim merilima lepote, daleko od lepotice opisane u Homerovoj „Ilijadi“.

Nalik susednim, srednjovekovnim Maniotima – stanovnicima peloponeskog poluostrva Mani, antički Spartanci živeli su za borbu i oblikovanje savršenih ratnika. Već u sedmoj godini, odvajani su od roditelja i započinjali svoj budući život vojnika. Ostalo je zapisano, da su u jednom periodu pre svake borbe, jeli čorbu od životinjske krvi, kako bi postali još suroviji i obeshrabrili svoje neprijatelje. Osim muškaraca, i žene su prolazile obuku za ratnice. Vojnička država Sparta, smatrala je da pripremom svakog pojedinca za ratovanje, obezbeđuje sebi i svm narodu bolju budućnost. Bolju od Atine – polisa koji se bavio politikom, govorništvom i umetnošću. Istorija je pokazala suprotno. Sparte više nema, a Atina – mesto prve skupštine i pozorišta na svetu, i danas je prestonica Grčke.

Najčuvenija priča iz istorije antičke Sparte, opisana je u holivudskom digitalnom filmu iz 2007. godine – “300”. Na početku Drugog Grčko-persijskog rata, kada su Persijanci u osvajanju Grčke dospeli kopnom do Termopilskog klanca, među 1500 grčkih vojnika iz još nekoliko polisa, bili su i Spartanaci. Njih 300, proslavili su se braneći prevoj do poslednjeg, predvođeni kraljem Leonidom. Istorijski spisi potvrđuju ovu priču. Nakon obilaska Arheološkog muzeja, u centru grada videla sam „grob Leonide“ u gradskom parku, kameni sarkofag za koji se pouzdano zna da nije pripadao čuvenom kralju, ali ga i dalje nazivaju njegovim imenom.

Iako Spartance poznajemo kao ratnike, manje je poznato da je jedna od obaveznih veština koju su učili, bio i ples!

Današnja Sparta ni po čemu se ne razlikuje od drugih manjih gradova Grčke. Na moje pitanje lokalcima da li postoji neka specifičnost koja bi mogla da poveže antičku i modernu Spartu, dobila sam odgovor da je jedina moguća “veza” to što u gradu određeni broj muške dece po rođenju dobija ime Leonida ili Likurg, po čuvenom zakonodavcu antičke Sparte koji je osmislio dvojnu vladu dva kralja (jednog za mir i drugog za rat), i čiji se spomenik nalazi u centru grada.

Ipak, ono što najviše od svega povezuje antičku i modernu Spartu je Spartatlon. Sportski događaj koji se u čast Fidipidesu, organizuje svakog 30. septembra, upriličen je kao sećanje na glasnika koji je trčao od Maratonskog polja do Atine, i obavestivši Grke da su pobedili Persijance, preminuo. Iz ovog razloga nastao je maraton (42 km 200 m), koji je u odnosu na spartatlon – kao trka na sto metara. Naime, prema predanju, pre nego što će persijska flota u svojim osvajanjima stupiti na obalu Grčke (kod Maratona), Atina je poslala glasnika Fidipidesa (ili Fidipida) da trči u Spartu i traži pojačanje. Glasnik je prešao rastojanje od 250 kilometara između Atine i Sparte – i nazad, obavestivši Atinjane da Spartanci neće da učestvuju, jer su u tom momentu bili usred svete nedelje kada im je svako ratovanje zabranjeno. Atinjani su pobedili Persijance sami, ali su moderni Spartanci osnovali sportsku disciplinu u čast glasniku. Godine 2004, kada su u Atini održane Olimpijske igre, Grčki olimpijski komitet je predložio Međunarodnom olimpijskom komitetu da se u olimpijsku disciplinu uvrsti i spartatlon (trčanje 250 km), ali su oni ovaj predlog odbili. Moji domaćini su mi rekli, da se za spartatlon uvek prijavi veliki broj domaćih i stranih trkača, ali da su najbrojniji Japanci. Navodno ne učestvuju svi prijavljeni. Organizacioni odbor pravi selekciju od najviše 300 učesnika, za trku koja počinje popodne u Atini, i završava se narednog dana, u Sparti.

Nakon zanimljivih časova istorije, posetila sam novi, privatni Muzej maslina i grčkog maslinovog ulja, smešten u zdanju stare elektrane, gde se na dva nivoa i u unutrašnjem dvorištu, mogu videti predmeti i običaji vezani za kulturu sadnje maslina. Osim mape koja pokazuje gde su još u antičko vreme sađene, na izložbi je prikazana fotografija okamenjenih fosila listova masline, koja je pronađena u Grčkoj, što dovodi do zaključka da je maslina na Mediteranu postojala mnogo pre stvaranja prvih modernih civilizacija.

Manje je poznato da je sve do početka Drugog svetskog rata, Sparta bila poznata kao mesto čak 14 fabrika za proizvodnju svile. U ranom srednjem veku, grčki monasi bili su prvi koji su iz Kine uspeli da prokrijumčare svilene bube unutar grane drveta. 

Pre povratka, u Sparti sam posetila ogranak atinske Nacionalne galerije Koumantario, i zatim prizemnu zgradu koja je podignuta na mestu gde je otkrivena rimska vila, sa očuvanim mozaicima.