Nemačka i manjine: Lužički Srbi, najmanja etnička grupa Slovena, opstaje stotinama godina – upoznajte ih

Skoro svakog dana između aprila i oktobra, Bunar uskače u devet metara dug čamac i mirno upravlja njim kroz lavirint malih kanala da bi isporučila pisma u oko 65 domova do kojih je inače veoma teško stići.

Bunar je lokalna poštarka u Lehdeu, mirnom seocetu sa 150 stanovnika na močvarnim ostrvima povezanim pešačkim mostovima, ugneždenim u bogatom Uneskovom rezervatu biosfere u Šprevaldu.

Na oko 100 kilometara jugoistočno od Berlina, ovaj ogromni mozaik livada, šuma i kanala koji se proteže na 47.500 hektara zemljišta ima vrlo malo puteva, može da se pohvali brojnim planinskim stazama i popularan je među turistima koji žele da pobegnu od vreve glavnog grada Nemačke.

U prevodu „šuma na reci Špre”, Šprevald je dom više od 250 kilometara plovnih kanala i organskih farmi, od kojih mnoge proizvode najslavniji proizvod regiona: Šprevaldski krastavac.

Jednom „proglašeni najboljim na svetu” u Gardijanu, ovi slatko-slani krastavci zaštićeni u Evropskoj uniji beru se u julu i avgustu a potom prodaju na malim drvenim tezgama duž 260 kilometara duge biciklističke staze nazvane po najpopularnijem krastavčiću u regionu.

Šprevald je dom više od 250 kilometara plovnih kanala i organskih farmi.

Bunar uživa u spokoju koji donosi njen posao i dobro poznaje divljinu i močvare ovog područja.

Svake nedelje ona isporučuje oko 650 pisama i malih paketa u okolini Lehdea – a ponekad mora da ponese nešto više od samih pošiljki.

Do sada je prenosila drveće jabuke, kosačice i pljosnate TV ekrane na barži nalik gondoli, vešto upravljajući uskim kanalima četiri metra dugom motkom.

Uspavani vodni putevi Šprevalda oduvek su bili njegova žila kucavica, sa drvenim čamcima zvanim kan koji više od 1.000 godina krstare mrežom potoka u regionu kako bi prevozili stoku, useve i ljude.

Danas većina farmi ima vlastiti mali brod i jednako malo pristanište, a poslednje 124 godine ovi kanali su se takođe koristili za isporuku pošte.

„Lepo je kad se stare tradicije poput ove sprovode i održavaju u životu”, kaže Bunar, pre nego što krene da isporuči današnju poštu, što je radila poslednjih 10 godina. „To apsolutno obogaćuje seoski život.”

Ali iako Bunar, koja veći deo života živi u okolini Šprevalda, često ćaska na nemačkom i sa meštanima i sa turistima, žao joj je što ne govori drugi jezik regiona, koji čini važan deo njegovog jedinstvenog identiteta,

To je zato što je, osim što čuva 6.000 životinjskih i biljnih vrsta, Šprevald i dom Lužičkih Srba: najmanje etničke grupe Slovena na svetu i jedne od četiri nemačke priznate manjine uz Dance, Frize i nemačke Sinte i Rome.

Lužički Srbi su potomci slovenskih plemena koja su živela severno od Karpata i u Centralnoj i Istočnoj Evropi.

Pre oko 1.500 godina, neka od ovih plemena su se preselila u Lužicu, nekada zvanu i Lužička Srbija, istorijski region koji je obuhvatao istočnu Nemačku, zapadnu Poljsku i severni vrh Češke Republike.

Vremenom su evropska carstva i zemlje dolaze i odlazile, ali su Lužički Srbi ostajali – etnička manjina slovenskog jezika koja postoji unutar savremene Nemačke.

Danas se procenjuje da u Nemačkoj ima oko 60.000 Lužičkih Srba.

Trećina živi u državi Brandenburg, gde se nalazi Šprevald, a ostatak živi južnije, u Saksoniji.

Pored nemačkog, Lužički Srbi govore vlastite zapadnoslovenske jezike: oko 20.000 ljudi u Saksoniji govori gornjolužičkosrpski (sličan češkom); dok Brandenburg ima oko 5.000 govornika donjolužičkosrpskog (sličniji poljskom).

Oba jezika su ugrožena, zaštićena i promovišu se lokalno.

Pored nemačkog, Lužički Srbi govore vlastite zapadnoslovenske jezike.

To znači da dok posetioci polako veslaju kroz mirne kanala Šprevalda u svojim iznajmljenim čamcima sa plitkim dnom ili kajacima, vrlo je verovatno da će primetiti da su svi javni natpisi dvojezični.

Lehde je, na primer, Ledi na donjolužičkomsrpskom.

A ako pitate meštane, mnogi će napisati svoja imena i titule i na nemačkom i na lužičkosrpskom.

„Za mnoge ljude, jezik je neverovatno važan, to je glavni način da se uopšteno identifikujete sa Lužičkim Srbima”, kaže Fabijan Kaulfirst, jezički stručnjak na Lužičkorpskom institutu, istraživačkoj ustanovi koja se specijalizovala za istoriju Lužičkih Srba i njihovu kulturu, smešten u gradu Baucenu, ili Budišinu na gornjolužičkosrpskom – poznatijem kao duhovno i političko srce Lužičkih Srba danas.

Sreo sam Kaulfirsta u njegovom vrtu u malom saksonskom selu Panšvič-Kuckau ili Pančice-Kukov, jednom u grozdu od pet sela blizu Baucena koja se opisuje kao uporište Lužičkih Srba, na oko 100 kilometara južno od Lehdea.

Ovde, kako objašnjava Kaulfirst, lužičkosrpski ne govore samo starije generacije, već je i svakodnevni jezik kojim se govori u supermarketima i među 7.000 stanovnika regiona.

Uobičajeno je čuti kako se ljudi pozdravljaju neformalnim „Witaj” umesto nemačkim „Hallo“.

„I dalje imamo sreće što tu ima ljudi koji smatraju da je ovo normalno sredstvo komunikacije i ne moraju da razmišljaju previše o njemu, već ga samo govore spontano”, kaže on.

Jedan od razloga zašto su Lužički Srbi uspeli da očuvaju vlastitu kulturu i jezik je što je ova retko naseljena izrazito katolička zajednica okružena poljima i brdima, i do nje je teško stići javnim prevozom.

Nalazi se na samo pedesetak kilometara od Drezdena, glavnog grada Saksonije, ali kao da je udaljena čitav jedan svet.

Ova jedinstvenost oseća se i u selu Krostvic, u kraju poznatom kao Kruščice.

Ovde su oko 90 odsto stanovnika Lužički Srbi, a gradski poslanici govore prvenstveno gornjolužičkosrpski tokom njihovih mesečnih političkih sastanaka.

Zvanični dokumenti štampaju se na oba jezika.

„To je uobičajeno ovde; zato je toliko važno”, kaže Marko Kliman, gradonačelnik Krostvica, i sam Lužički Srbin.

„Ovo nije nešto što je nekako veštački stvoreno i sada se mi samo trudimo da to održimo u životu. Ovo je svakodnevni život. Ovo je svakodnevni jezik”, kaže on.

Da bi ostalo tako, Lužički Srbi usredsredili su se na buduće generacije.

Oko 5.000 đaka uči lužičkosrpski u 41 osnovnoj školi, kao i u desetak srednjih škola.

I prema Katarini Jurk, šefici Udruženja lužičkosrpskih škola, svih 60 đaka u lokalnoj osnovnoj školi u Krustvicu uči lužičkosrpski kao maternji i nemački kao drugi jezik.

Svakako postoje veliki izazovi, kao što je pronalaženje nastavnika.

Ali, ističe Jurk, mladim porodicama sve je važnije da mlađim generacijama prenesu ne samo sopstveni jezik, već i druge lužičkosrpske tradicije.

To je zato što su, kroz čitavu nemačku istoriju, Lužički Srbi uspevali da očuvaju vlastitu bogatu kulturnu baštinu.

Poznati su u čitavoj zemlji po majstorski izrađenim uskršnjima jajima, koje porodice strpljivo ukrašavaju i boje svake godine u martu i aprilu.

Oni neguju i svoje karnevalske običaje, na kojima teraju zle duhove i opraštaju se od hladnih meseci u godini.

Bunar kaže da je to jedna od lužičkosrpskih tradicija koje ona posebno voli da praktikuje sa svojom decom u Šprevaldu.

„Hodamo čitav dan kroz selo”, objašnjava ona.

„Sakupljamo jaja, slaninu i novac, a onda, nedelju dana kasnije, oblačimo se u tradicionalne nošnju, teramo zimu i slavimo dolazak proleća.”

Bunar kaže da je njoj važno da da doprinos kako bi ove tradicije ostale u životu, „baš kao što je to isporuka pošte baržom.”

Tu isporuku obeležava „apsolutni spokoj” koji ona često oseća dok je na vodi.

Tokom njene osam kilometara duge rute, ona ritmički vesla od jedne farme do druge u regionu netaknute prirode i drevnih tradicija za koji kaže da ima sreće da naziva svojim domom.

„Ovde je zaista jedinstveno i prelepo”, kaže ona.