Autentična historija: Srbi su masovno pristupali partizanima

Izjednačavanje partizana i četnika, kao dva jednakopravna antifašistička pokreta koja su na prostoru tadašnje Jugoslavije djelovali tokom Drugog svjetskog rata, nije nova pojava. S tim se tezama budio nacionalizam koncem 80-tih godina prošlog vijeka, a historijski revizionizam jednako je snažan i danas. Baš kao i u vrijeme raspada Jugoslavije, i danas takve teze u javnost najsmjelije iznose politički pretstavnici, a posljednji u nizu onih koji je nastojao relativizirati ulogu Narodnooslobodilačke borbe je član Predsjedništva Bosne i Hercegovine Milorad Dodik.

Osim toga, već se nekoliko desetljeća, sasvim pogrešno, partizanski pokret želi opisati kao “antisrpski”, a jedini razlog takvog falsificiranja historije je činjenica da su partizani bili protivnici ideje stvaranja “velike Srbije”. A ono što historija nedvosmisleno bilježi kao statistički podatak jeste da su gotovo polovina partizanskih vojnika bili Srbi.

Već samim izbijanjem Drugog svjetskog rata i formiranjem Nezavisne države Hrvatske Srbi postaju meta zločinačkih udara, a prvi koji su osjetili žestinu endehazijske rasističke ideologije bili su intelektualci i bogati pojedinci, kaže historičar Dino Dupanović.

Srbi su bili prva meta NDH-a

“Prvo trebamo znati da je dobar dio srpske intelektualne elite već na početku Drugog svjetskog rata stradao od ustaša, koji su upravo u svojim akcijama ciljali na bogate Srbe i intelektualce, dakle sve one koji su mogli ugroziti stvaranje NDH-a. To je, dobrim dijelom, limitiralo učešće srpske intelektualne elite u NOB-u, što ne znači da je nije nikako bilo u NOB-u. Najvećim dijelom to su bili pjesnici, književnici, ljekari, ali i veliki broj svećeničkih lica.”

Učešće Srba u NOB-u je od neprocjenjive važnosti i jedina historijska istina je, kaže historičar Marko Hoare, da su se Srbi masovno odazvali partizanskom pozivu na ustanak. Tokom prve godine rata Srbi su, pojašnjava Hoare, u Hrvatskoj, Bosni i Hercegovini i Srbiji činli većinu partizana.

“Od 22.148 partizanskih boraca Titove glavne operativne grupe koji su učestovali u Bitci na Sutjesci u junu 1943. godine, njih 11.851 su bili Srbi, a 5.220 su bili Hrvati. Kada su se partizanske snage značajno proširile u jesen 1943. godine, netom nakon kapitulacije Italije, postotak partizana koji nisu bili Srbi veoma se povećao. U maju 1944. godine Tito je izvijestio da su 44 posto svih partizana Srbi. Godine 1977. Srbi su u Jugoslaviji sačinjavali nešto manje od 40 posto stanovništva, ali registriranih veterana partizana bilo je 53 posto.”

S Hoareovim stajalištem se slaže i Dupanović, koji kao ilustraciju koja najbolje odgovara na pitanje da li su Srbi bili pripadnici NOB-a, podsjeća na riječi Josipa Broza Tita.

“Srbi su sasvim sigurno narod koji je najvećim brojem učestvovao u NOB-u i, posmatrano kroz širi historijski koncept, to je uvjetovano različitim faktorima, a ponajviše ustaškim zločinima na Srbima. Postoji jedan Titov zapis koji se odnosi upravo na pojedinačno učešće naroda Jugoslavije u NOB-u; tako, po Titovim riječima, do početka maja 1944. godine 44 posto partizana bili su Srbi, 30 posto Hrvati, 10 posto Slovenci, četiri posto Crnogorci i 2,5 muslimani.”

Podrška srpskih intelektualaca

Podrška partizanima među srpskim stanovništvom je uvijek bila izuzetno velika, kaže Hoare, ističući da je, osim “običnih” ljudi, pokret imao podršku i među uglednim srpskim političarima i intelektualcima, čak je imao podršku i onih koji nominalno nisu bili komunisti, niti su dijelili s partizanima socijalističke i revolucionarne svjetonazore.

“Srbi su činli otprilike polovinu svih partizana kada gledamo rat u cjelini; a mnogo veći postotak tokom prve godine ustanka. Bili su prisutni na svim nivoima, od ‘običnih’ vojnika do vodećih vojnih komadanata i komunističkih organizatora. Među njima treba spomenuti Aleksandra Rankovića, Sretena Žujovića Crnog, Rodoljuba Čolakovića, među mnogima. U nekim područjima, posebice u Hrvatskoj i zapadnoj Bosni, Srbi su snažno podržavali partizanski pokret i podrška srpskog stanovništva pokretu uvijek je bila veoma dobra. Neki Srbi koji nisu svjetonazorski pripadali komunistima također su podržavalli partizane, kao što su oni koji su bili za Samostalnu demokratsku stranku ili Savez zemljoradnika, a među njima ističem Vojislava Kecmanovića i Savu Kosanovića. Neki eminentni političari iz Srbije završetkom rata bili su na strani partizana, kao što je Aca Stanojević, bivši čelnik Radikalne stranke, i Jaša Prodanović, jedan od ključnih ljudi Samostalne radikalne stranke.”

Razloga zbog kojih se partizanski pokret nastoji predstaviti kao antisrpski ima mnogo, ali za Hoarea jedan je ključni – partizani su bili odlučni protivnici idje uspostave “velike Srbije”. Baš zbog toga današnji desničari žele umanjiti značaj Srba u NOB-u, jer kako objasniti javnosti da su partizani bili antisprski pokret kada je gotovo polovina pripadnika NOB-a bilo srpske nacionalnosti.

Protivnici ideje ‘velike Srbije’

“Trenutno u Srbiji i u [bh. entitetu] Republici Srpskoj djeluju veoma jake desničarske struje, koje se historijski identificiraju s četničkim naslijeđem, pa zato žele umanjiti ulogu Srba u NOB-u. Iako su, barem po svom sastavu, partizani bili velikim brojem sačinjeni od Srba, oni nisu bili velikosrpski pokret. Rečeno drugim riječima, partizani su se protivili ‘velikoj Srbijii i utvrdili su granice i federalne jedinice unutar Jugoslavije koje velikosrpski nacionalisti smatraju ‘antisrpskim’. Velikosprski nacionalisti krenuli su u ratove 1990-tih da sruše te granice i federalne jedinice ako nisu bile u skladu s ambicijama ‘velike Srbije”. Još preciznije, upravo su partizani ZAVNOBiH-om ustanovili Bosnu i Hercegovinu kao državu Srba, Hrvata i Bošnjaka i današnji napadi na partizansku zaostavštinu, tako što se partizani pretstavljaju kao nesrpski pokret, jedan je od načina delegitimizacije bosanske državnosti.”

Da su partizani bili antisprpski pokret samo je jedna od bezborj diskvalificirajućih teza koje se danas bez odgovornosti plasiraju u javnost, kaže Dupanović. Partizani su danas “krivi” za gotovo sve i svi vole tvrditi da su “žrtve partizana i Jugoslavije”. Kada to kaže, Dupanović misli na nacionaliste iz svih zemalja nastalih disolucijom bivše Jugoslavije.

“Možda bih malo i proširio ovu tezu, pa pored toga da su antisrpski pokret, kako se često tvrdi, od nacioanlističkih krugova ili od revizionista često možemo čuti da je partizanski pokret bio sve samo ne partizanski i da je njegova glavna smjernica bila djelovanje protiv Srba, Hrvata ili Bošnjaka. Danas svi inzistiraju na tome da su žrtve partizana ili Jugoslavije, i to je narativ koji se počeo graditi u vrijeme rasta nacionalizama, krajem 1980-ih i početkom 1990-ih godina. Tako da je partizanski pokret bio antisrpski pokret u historijskoj perspektivi ne predstavlja izoliran slučaj. Razlog takvom pristupu je to što se upravo ogrtanjem oreola žrtve na najlakši način vrši nacionalna homogenizacija jednog naroda, to je princip koji već godinama uspijeva na Balkanu.”

Izvor: Al Jazeera