Sećanje na srpske Termopile

Piše: Bratislav Jevtović.

Tim pre je onda svaki pomen tog bojovnog događaja iz decembra 1943. godine, nesumnjiv doprinos iskazivanju dužnog pijeteta za sve borce koji su se žrtvovali za slobodu, to jest svako spominjanje Prijepoljske bitke jeste izvestan nemali obol unapređivanju i negovanju takozvane kulture sećanja.

Prijepoljska bitka se odigrala 4. decembra 1943. godine. U Prijepolju je upamćena kao „krvavo Vavedenje“. Nazivaju je i srpskim Termopilima. Na samom početku Šeste neprijateljske ofanzive (koju je nemački okupator vodio pod nazivom Kugelblic), u jednom bojovnom danu, tokom grčevite i ogorčene borbe na život i smrt protiv višestruko brojčano i tehnički nadmoćnijih nemačkih snaga, na širem prostoru potpomognutih jedinicama okupatorskih slugu sa prostora Tromeđe, izgubilo je život preko pet stotina partizana. Ta kasnojesenska snežna obdanica odnela je gotovo čitav Treći bataljon Prve šumadijske brigade i prepolovila dva bataljona Druge proleterske udarne brigade. Izvan Prijepolja, gubitke su imale i Peta krajiška brigada, Druga dalmatinska, kao i Mileševski partizanski odred.

Usled slabosti u sistemu obezbeđenja i javljanja, u rano jutro tog kobnog četvrtog decembra Prva šumadijska i Druga proleterska bile su potpuno zatečene, bile su izložene strahovitom napadu nemačke Prve brdske divizije (s pridodatim 2. pukom specijalaca Brandenburg) i tenkovskog puka. Partizani su se našli na paklenom iskušenju. Ginulo se iz minuta u minut. Borci Prve šumadijske brigade – koji su smeštaj imali u zdanju nekadašnje austrougarske bolnice i koji su na sebe primili najžešći udar – zasipani su tenkovskim granatama i mitraljeskim rafalima. Ipak, zavetovali su se Šumadinci, a i borci Druge proleterske, koji su dejstvovali s naspramnog brda Sokolica, da Nemcima neće dozvoliti prolaz prema Pljevljima. Po cenu neviđenog žrtvovanja u tome su istrajali. Tog dana Nemci se nisu probili put Crne Gore. Nakon strašnih gubitaka, dve partizanske brigade uspele su da se izvuku preko Kamengorskog i Koševina ka Babinama, to jest preko Sokolice ka Jabuci.

Valja reći da su u sastavu Prve šumadijske brigade – od njenog formiranja pa nadalje – glavnu i najubojitiju udarnu pesnicu sačinjavali Čačani, sa narodnim herojem Radenkom Mandićem na čelu. Iz redova te brigade protiv okupatora i njegovih pomagača borili su se i Gornjomilanovčani, to jest Rudničani i Kačerci, Valjevci, Aranđelovčani, Beograđani. Poznato je takođe da je u sastavu Druge proleterske brigade Drugi (Čačanski) bataljon važio za borbeno vodeći i elitni.

U znak sećanja na izgibiju od pre 76 godina, u Prijepolju je u prošlu sredu održana komemoracija. Zbivala se kod monumentalnog Spomenika Narodnooslobodilačke borbe (autor Lojze Dolinar), među ostacima kamenih zidova nekadašnjeg bolničkog zdanja. Vence su položile delegacije iz većeg broja gradova i mesta Srbije. (Pored predstavnika Republičkog odbora SUBNOR-a i delegacije Vojske Srbije, vence su priložili predstavnici boračkih organizacija iz Prijepolja, Beograda, Aranđelovca, Sopota, Bijelog Polja, Pljevalja… Užica, Sevojna, Čačka, Požege, Kosjerića…)

Više govornika se obratilo nekolikim stotinama prisutnih. General-major Mićo Grubor, penzionisani starešina u Vojsci Republike Srpske, opisao je, sa vojno-taktičkog stanovišta, dramatiku neravne desetočasovne bitke, to jest bezizlaz u kojem su se našle partizanske jedinice. On je izrazio žaljenje zbog neretke prakse da se u našoj javnosti vojnoistorijske činjenice prekrajaju, pa i sasvim izvrću. Fragmente iz zabeležaka Srećka Miloševića – jedno vreme komesara Druge Proleterske, inače pripadnika Drugog (Čačanskog) bataljona – drhtavim glasom je pročitala njegova supruga Radojka (u rodnom Beogradu uključila se u ilegalni rad kao petnaestogodišnjakinja). U tim zapisima preovlađuje osećanje bola za poginulim drugovima i drugaricama. Pročitana su i sećanja borkinje Lele Sučić, sanitetskog referenta u Prvoj šumadijskoj brigadi. U svojstvu čelnika oštine Prijepolje, Dragoljub Zindović je održao jasan, odsečit govor. U svome obraćanju on je nedvosmisleno stavio do znanja da je grad Prijepolje tokom svih godina i decenija u socijalističkoj Jugoslaviji, ali i u godinama nakon raspada jugoslovenske države, umeo da na dostojan način iskazuje poštovanje za slobodarstvom nadahnute mlade ljude koji su tokom Narodnooslobodilačkog rata živote ostavili na braniku otadžbine i slobode… i da na dosledan i nepokolebljiv način takvo poštovanje i divljenje za naše heroje Prijepolje iskazuje i danas… Hor prijepoljske Osnovne škole Vuk Karadžić i grupa gimnazijalaca izveli su prigodan program.

Na komemorativni skup u Prijepolju putovala je grupa od četrdesetak Čačana (organizator, GO SUBNOR-a).