U ratu između religije i nauke potonja je u prednosti

Piše: Muharem Bazdulj

Godine 1935. Bertrand Russell je već bio prepoznat kao jedan od vodećih savremenih britanskih filozofa i matematičara. Ovaj šezdesettrogodišnjak u prethodnim je godinama bio ovjenčan dvjema važnim nagradama za matematiku. Petnaest godina kasnije dobiće i Nobelovu nagradu za književnost. Pomenute 1935. godine on će objaviti dvije sjajne esejističke knjige. Prva se zove “U pohvalu dokolice” i literarno je značajnija od druge koja je u svoje vrijeme, međutim, imala mnogo jači odjek. Ta knjiga ima nečeg od pamfletsko-publicističke polemike i zove se “Religija i nauka”. Evo kako počinje ta knjiga: “Religija i nauka su dva aspekta društvenog života, od kojih je prvi značajan još od vremena odkad se išta zna o čovjekovoj duhovnoj istoriji, dok je drugi poslije nestalnih blijeskova postojanja među Grcima i Arapima, iznenada dobio na važnosti u šesnaestom vijeku i od tada sve više uticao na oblikovanje, i ideja i institucija među kojima živimo. Između religije i nauke postoji trajan sukob, u kojemu se nauka bez izuzetka pokazala kao pobjednik, do posljednjih nekoliko godina.”

Trajni sukob

Piše, dakle, Russell prije osamdeset i pet godina da je sukob između religije i nauke trajan, ali da je nauka u praksi uglavnom bila pobjednik. Događaji u prethodnih nekoliko godina, međutim, učinili su da se Russell zabrine. U tom smislu se vrijedi vratiti na godinu u kojoj je knjiga objavljena. S tom epohom u svijesti, lakše je razumljiv nastavak citiranog pasusa u kome Russell govori o “usponu novih religija u Rusiji i Njemačkoj”. Ne misli tu Russell očito na religije u užem smislu, nego na nacizam i staljinizam u kojima, s razlogom, vidi neprijatelje nauke. Odmah zatim, on ima potrebu da definiše pojmove: “Nauka je pokušaj da se otkriju, putem posmatranja i rasuđivanja osnovanog na posmatranju, prije svega, posebne činjenice o svijetu, a zatim i zakoni koji povezuju činjenice jedne s drugima i (pod srećnim okolnostima) omogućavaju da se predvide budući događaji. Povezana sa ovim teoretskim aspektom nauke, postoji naučna tehnika, koja koristi naučna saznanja da proizvede udobnosti i luksuz koji je bio nemoguć, ili bar mnogo skuplji, u prednaučnom periodu. Baš ovaj aspekt je ono što nauci daje tako veliki značaj čak i kod onih koji nisu naučnici. Religija, gledana društveno, jeste složeniji fenomen od nauke. Svaka od velikih istorijskih religija ima tri aspekta: 1. crkva (vjerska organizacija), 2. vjerovanje i 3. kodeks ličnog morala. Relativni značaj ova tri elementa veoma se mijenjao u razno doba i na raznim mjestima.”

U vremenu socijalističke Jugoslavije, a unutar nje i Socijalističke Republike Bosne i Hercegovine, društveni uticaj religija bio je ograničen. U tom smislu, nakon pada socijalizma, u praktično svim nekadašnjim socijalističkim državama (uz mogući izuzetak Češke Republike) vidimo ogroman porast važnosti religije u svakodnevnom životu, barem u nominalnom smislu. U većini ovih država, jedna vjerska zajednica ima signifikantnu većinu i njen uticaj je najjači. U Poljskoj, Hrvatskoj i Sloveniji, primjerice, to je Katolička crkva, a u Rusiji, Rumuniji, Bugarskoj i Srbiji – pravoslavna. U Bosni i Hercegovini, imamo trijumvirat Islamske vjerske zajednice, Katoličke i Srpske pravoslavne crkve. U prethodnim godinama i decenijama, bili smo svjedoci privilegovanog položaja vjerskih zajednica u Bosni i Hercegovini. Bilo da je riječ o imovini ili o ubacivanju vjeronauke u školske programe, vjerske zajednice su bile u boljem položaju u odnosu na druge organizacije koje okupljaju ljude. Nije im baš uspjelo da, primjerice, izbace teorije evolucije iz udžbenika, ali nije da nije bilo i signala o takvim ambicijama.

U tom kontekstu, način na koji država “hendluje” vjerske zajednice u vrijeme epidemije Covid-19 je ponešto ohrabrujući. I sami lideri ovih zajednica, kao i većina vjerskih službenika, ponašaju se odgovorno. Usprkos svemu, svjesni su da su mise, liturgije i džuma-namazi, kao prilike gdje se na malom prostoru nalazi veliki broj ljudi, idealna prilika za širenje virusa. Pokazuje to i nedavno saopštenje Svjetske unije islamskih učenjaka. Mada je veću pažnju medija privukao dio u kome se kaže kako “Covid-19 nije opravdan razlog da se ne posti, osim za one ljude koji imaju tu bolest”, važniji je zapravo dodatak u kome se kaže “muslimani u zemljama u kojima su džamije zatvorene u okviru zdravstvenih mjera uvedenih zbog koronavirusa, trebaju teravih-namaz klanjati u svojim domovima”. I tokom nedavnih uskršnjih odnosno vaskršnjih praznika, Katolička crkva i Srpska pravoslavna crkva u BiH držale su se, u velikoj mjeri, uz neke izuzetke, smjernica zdravstvenih eksperata.

A kad dođe “stani-pani”

Kad bi Bertrand Russell mogao vidjeti šta se dešava danas, vjerovatno bi zadovoljno primijetio da se stari trendovi u sukobu nauke i religije i dalje održavaju. Udobnosti i luksuz kakvi su bili nemogući u prednaučnom periodu, kao i duži životni vijek uz lijekove protiv mnogih bolesti, što je sve doprinos nauke, očito na ljude djeluju ubjedljivije od religijskih dogmi. Barem kad je situacija “stani-pani”, ljudi se u datom sukobu lakše i brže opredijele.

Tekst je prenet sa portala Oslobođenje.