Muke i prednosti (de)centralizacije

Piše: Muharem Bazdulj

Od kada je, prije gotovo punih četvrt stoljeća, potpisan Dejtonski mirovni sporazum, jedna od najponavljanijih rečenica o njemu je i ta da je on kreirao vrlo neobičnu i skoro bizarnu unutrašnju političku strukturu gdje državu Bosnu i Hercegovinu sačinjavaju dva ravnopravna i po površini gotovo jednako velika entiteta. Federacija Bosna i Hercegovina i Republika Srpska. Sličnost po teritorijalnoj površini nije, međutim praćena drugim sličnostima. Federacija je, najprije, mnogo gušće naseljena pa ima blizu milion stanovnika više od Republike Srpske. Takođe, Federacija je visoko decentralizovan entitet koji se sastoji od deset kantona, a sami kantoni su opet jako različiti međusobno i što se tiče površine i što se tiče broja i strukture stanovništva. Ima ih koji bi gotovo mogli da funkcionišu kao samostalne mikro-države, a ima i onih koji su očigledna posljedica čudnovatih linija razdvajanja u vrijeme kad je rat završen. Većina kantona ima izuzetno jasnu etničku većinu ili Bošnjaka ili Hrvata koja uglavnom doseže i do devedeset posto stanovništva dominantne etničke grupe, dok u dva kantona, međutim, to nije slučaj. Republika Srpska, nasuprot tome, ima izuzetno centralizovanu strukturu gdje je jedini nivo vlasti koji postoji ispod entitetskog – onaj najniži, gradski i opštinski.

Startna pozicija

Kad se u kolokvijalnim žalopojkama govori o apsurdima bosanskohercegovačke unutrašnje strukture, jedan od ustaljenih motiva je i jadikovka o četrnaest ministara ovoga ili onoga: ideja je da ministar za istu oblast postoji na nivou države, plus dva na nivou entiteta (jest jednako tri), plus jedan u Distriktu Brčko (jest jednako četiri) i napokon plus deset, tj. po jedan u svakom od kantona (jest jednako četrnaest). Takva žalopojka se u Republici Srpskoj obično jedva dočeka uz objašnjenje: Eto vidite da problem nije kod nas. I zaista, na prvi pogled, čak ni višak u stanovništvu, kao ni veća etnička raznolikost, ne opravdava da Federacija u odnosu na Republiku Srpsku ima baš toliko veću administraciju. S druge strane, međutim, ovakva podjela postoji već četvrt vijeka i nije baš da se osjete neke štetne posljedice u ekonomskom smislu kad je riječ o poređenju dva entiteta. I kad se porede plate i kad se porede penzije i kad se porede stope nezaposlenosti, a naročito kad se poredi stepen zaduženosti, Federacija dominira u odnosu na Republiku Srpsku. Neki će reći da je za to zaslužna bolja startna pozicija ili veći nivo međunarodne pomoći, naročito u prvim godinama poslije Daytona kad je Republika Srpska znala biti pod formalnim ili neformalnim sankcijama zbog neizručivanja haških optuženika. I mada dio odgovora možda može da se nađe i u kontekstu ovih teza, one nisu dovoljne da do kraja objasne taj fenomen.

Prednosti i mane (de)centralizacije mogli smo da vidimo u najskorije vrijeme u kontekstu epidemije Covid-19. Isprva su mnogi komentatori uzdizali efikasnost u Republici Srpskoj. Za to je postojala i izvrsna medijska polazna tačka: Na poziciji ministra zdravlja Republike Srpske trenutno se nalazi Alen Šeranić, (relativno) mlad čovjek sa dobrim obrazovanjem, jakim referencama i solidnom vještinom u odnosima s javnošću, ali što je najvažnije – epidemiolog po profesiji. Što bi se reklo, pravi čovjek u pravo vrijeme na pravom mjestu. Nasuprot njemu, Federacija ima entitetskog ministra plus deset kantonalnih, da i ne govorimo o posvađanosti važnih aktera unutar zdravstvenog sistema u Sarajevu, ubjedljivo najvažnijem i najvećem centra u zdravstvu ne samo Federacije. Ako tome dodamo i karikaturalne istupe direktora Sveučilišne klinike u Mostaru Ante Kvesića (među kojima je i ona rečenica koja nadmašuje humorističku imaginaciju najboljih scenarista engleskih komediografskih serija, autora Top liste nadrealista i strip-crtača Alana Forda: “Kod nas je sve bilo spremno za koronu, dok nisu došli pacijenti.”), kontrast se činio drastičnim, u korist Republike Srpske.

Ipak je Federacija bolje reagovala

Poslije dva mjeseca, međutim, kad se podvuče crta, ispostavlja se da je Federacija BiH bolje reagovala i bolje rukovodila krizom. Sve statistike to jasno pokazuju. Zašto je to tako? Nemoguće je, naravno, kratko odgovoriti na to pitanje. Bez ambicija da se čak i samo skicira neki kompletan odgovor, vrijedi razmotriti sugestiju da je i decentralizacija tu mogla da igra korisnu ulogu. Pisalo se već o načinu na koji se protiv korone (iz)borio Tuzlanski kanton, zahvaljujući između ostalog i tome što su imali odriješene ruke da se na svom terenu bore protiv epidemije ne čekajući direktive iz “centrale”. Stara je teorija da je tajna ogromnog uspjeha Evrope od šesnaestog-sedamnaestog stoljeća nadalje, a u poređenju sa Kinom ili Osmanskim carstvom, upravo “decentralizacija” uzrokovana na različite načine i historijom i geografijomFlags. (“Brdovit evropski reljef bio je idealan za jačanje lokalnih centara moći”, kako navodi jedan stručnjak za ekonomiju.) Uostalom, priča o Švicarskoj i njenom usponu takođe je povezana sa istim fenomenom. Koliko god poređenja Bosne i Hercegovine i Švicarske nekad bila i zlonamjerna i cinična, koliko god se decentralizacija mogla sprovesti i bez upotrebe termina “kanton”, pozitivna iskustva nisu nešto što je potrebno olako odbacivati.

Tekst je prenet sa portala Oslobođenje.