Karneval bolesti i fantastike: Studije Bojane Savović i Dragane Bošković

Autorka: Vladislava Gordić Petković, Izvor: Nova.rs

Bojana Savović, „Sa jarbola Eufrosine“, Arhipelag, 2024.

Autorka prati bolest na njenom putu kroz romane Virdžinije Vulf, Tomasa Mana, Milice Janković, Vladana Desnice, Albera Kamija, Svetislava Basare i Davida Albaharija. U romanu „Izlet na pučinu“ brod „Eufrosina“, koji je ime dobio po veseloj družbenici muza, ali i engleskoj koloniji u Južnoj Americi, glavnu junakinju uvodi u slobodu, bolest i smrt. „Eufrosina“ je lađa koja „ima sopstveni život“. Brod upućuje na bolest koja je „usamljena, beskrajno tajanstvena, kreće se sopstvenom snagom i održava sopstvenim sredstvima“. Na tom brodu prvi put se pojavljuje jedna od najčuvenijih junakinja Virdžinije Vulf, Klarisa Dalovej.

Po Bojani Savović, bolest ne vodi u poraz, već nas usmerava u preispitivanja rasute slike sveta. Slojevit i dinamičan odnos bolesti prema jeziku jedna je od temeljnih tema ove studije.

U romanima „Uspon i pad Parkinsonove bolesti“ Svetislava Basare i „Danas je sreda“ Davida Albaharija demencija kao simptom Parkinsonove bolesti menja svoje dejstvo i funkciju: „od medicinskog, postala je jezički simptom“, piše Savović. Demencija književne junake privodi jeziku, ili uspostavlja pitanja o sopstvenom normiranju i definisanju.

Oboleli otac u Albaharijevom romanu čak doživljava Parkinsonovu bolest kao bolest sa svrhom, kao kaznu za nedela i zločine. Bolest se neočekivano javlja i kao vid izlečenja savesti. Demencija nije dijagnoza, već metafora: ona je ili gumica kojom se može obrisati ono što bolesniku ne odgovara, ili štit kojim se brani od savesti.

U sedam analiziranih romana bolest je pokazala vrlo delikatan oblik neizlečivosti, naglašava autorka: „svojevrsnu karnevalsku neizlečivost“.

Dragana Bošković, „S(t)udije fantastike“, Kulturni centar Vojvodine „Miloš Crnjanski“, 2024.

Od simbolike biljaka niklih na grobovima nesuđenih ljubavnika do politički angažovane alegorije u delu multivalentnog satiričara Radoja Domanovića, od karnevalizacije i bajkolikih toposa putovanja do oniričkih iskustava svojih protagonista, književna fantastika koristi niz strategija koje će pokazati kako etablirana ili izmišljena naučna saznanja mogu da modifikuju sliku stvarnosti u pripovednom, poetskom ili dramskom delu.

Udaljavanje od savremenosti da bi se potcrtale njene osobenosti, kao i udaljavanje od geografski definisanih predela da bi se ušlo u druge prostorne koordinate uvodi nova značenja i tumačenja žanra koji u sebi sjedinjuje lokalne i globalne impulse, ali i otkriva čudesne veze i paralelizme između jezika i kultura.

Dragana Bošković piše o mitskim i folklornim korenima fantastike, o piscima srpskog realizma koji su aktualizovali aspekte fantastičkog diskursa, a i o posleratnim stvaraocima. U fokusu autorkine analize biće proza Stanislava Vinavera, Dragiše Vasića, Miloša Crnjanskog, Ive Andrića, Miodraga Bulatovića, proizvodnja fantastičnog kroz mit, arhetip, paradoks, motiv ludila i niz drugih neumornih mehanizama. Ne izostaje ni bavljenje savremenim predstavama o vampiru i poreklom današnje ideje o demonizovanom biću grofa Drakule. Pionir srpske fantastike Dragutin Ilić doveden je u vezu sa Herbertom Džordžom Velsom tako što se drama „Posle milijon godina“ poredi sa „Vremeplovom“: to je prilika da se osvetli uticaj okultnog i spiritualnog na stvaranje slike društva u nekom budućem svetu.

Tekst je prenet sa portala Nova.rs.