Aktivistička mreža Inicijative pamti žrtve u dolini Reka na Kosovu

Izvor: YIHR

YIHR Srbija zajedno sa Građanskom akcijom u Pančevu i Odborom za ljudska prava u Nišu podseća da su posmrtni ostaci više stotina civila ubijenih tokom operacije Reka, pronađeni u masovnoj grobnici na strelištu Centra za obuku Specijalne antiterorističke jedinice (SAJ) u naselju 13. maj u Batajnici i još jednom poziva nadležne da osnuju memorijalni centar na mestu gde su između 2001. i 2003. godine pronađeni posmrtni ostaci ukupno 744 žrtava ubijenih na Kosovu.

YIHR Srbija je, pridružujući se inicijativi Fonda za humanitarno pravo (FHP) za osnivanje  memorijalnog centra u Batajnici, u februaru 2018. godine uputila poziv izbornim listima na lokalnim izborima za odbornike u skupštini Grada Beograda da se izjasne da li će nakon izbora izgraditi memorijalni centar u Batajnici, kojim bi se izrazilo poštovanje prema žrtvama. Od 24 liste kojima je poziv upućen, samo pet je odgovorilo, a četiri liste su pružile podršku osnivanju memorijalnog centra. Od lista koje su podržale inicijativu danas je u Skupštini grada Beograda samo Pokret slobodnih građana.

Rano ujutru 27. aprila 1999. godine združene snage Vojske Jugoslavije i Ministarstva unutrašnjih poslova otpočele su opsežnu operaciju pod nazivom Reka na području opštine Đakovice u dolini reka Carragojs, Erenik i Trava. U operaciji Reka učestvovali su pripadnici 2. bataljona 549. motorizovane brigade, 52. oklopne brigade, 52. bataljona vojne policije, 63. padobranske brigada, 113. Vojno-teritorijalnog odreda i 125. motorizovane brigade Vojske Jugoslavije, oko 400 pripadnika Posebnih jedinica Policije i SUP-a Đakovica, kao i pripadnici paravojnih formacija. Operacija je okončana dan kasnije, 28. aprila, oko 18h.

Tokom operacije pripadnici srpskih snaga ulazili su u sela u dolini Reka i proterivali albansko stanovništvo u pravcu Albanije. Više desetina civila je ubijeno tokom proterivanja. Duž puta za Đakovicu nekoliko hiljada civila proteranih iz selâ u traktorima se u dugačkoj koloni kretalo u pravcu Albanije. U selu Meja pripadnici policije su civile zaustavljali na punkovima na kojima su iz kolone izdvajali muškarce, dok je ženama, deci i starijima naređeno da nastave put prema Albaniji. U selu Meja izdvojeno je 274 muškarca, među kojima je bilo 36 maloletnika, koje su potom pripadnici VJ i MUP ubili na nepoznatim lokacijama.

Tokom trajanja operacije Reka, pripadnici srpskih snaga ubili su oko 350 civila, kosovskih Albanaca, a više hiljada stanovnika selâ u dolini Reka proterali su u Albaniju. Posmrtni ostaci 309 civila, među kojima je 252 ubijenih u Meji, pronađeni su 2001. godine u masovnoj grobnici u Centru za obuku SAJ-a u naselju „13. maj“ u Batajnici.

Za zločine počinjene u operaciji Reka pred MKSJ osuđen gotovo čitav vojni i policijski vrh SRJ. Uprkos tome oficiri i jedinice koje su učestvovali u ovoj operaciji do danas su više puta odlikovani i nagrađeni. Među oficirima koji su pred MKSJ osuđeni za zločine počinjene u operaciji Reka je Vladimir Lazarević, nekadašnji komandant Prištinskog korpusa VJ. Lazarevića je predsednik Aleksandar Vučić, predsednik Srbije i predsednik SNS-a, 2. februara ove godine u obraćanju na posebnoj sednici Narodne skupštine nazvao “velikim srpskim herojem”.

U presudama MKSJ, Momir Stojanović je označen kao jedan od organizatora vojno-policijske operacije Reka. Tužilaštvo za ratne zločine u Srbiji je jula 2019. godine donelo naredbu o obustavljanju istrage protiv Stojanovića kao i još tri osobe za ratne zločine u okolini Đakovice aprila 1999. godine. Zbog  političkog delovanja protiv vladajuće koalicije, od 2016. godine Stojanović je čest sagovornik lista Danas kao i televizija N1 i Nova S, pri čemu od strane istih medija do sada nije upitan za navode o odgovornosti za ratne zločine u operaciji Reka.

Pred MKSJ za operaciju premeštanja i pokopavanja tela kosovskih Albanaca u tajne masovne grobnice odgovarao je Vlastimir Đorđević, načelnik Resora javne bezbednosti MUP-a Srbije. Do danas niko u Srbiji nije odgovarao ni za ratne zločine u okviru operacije Reka, kao ni za operaciju skrivanja tela.